Αντί προλόγου…
Κάποιοι ηθοποιοί και ρόλοι μοιάζουν να είναι γεννημένοι ο ένας για τον άλλον. Από την πρώτη σκηνή της ¨Ηλέκτρας” του Κακογιάννη, όπως το περήφανα αγέρωχο πρόσωπο ξεπροβάλλει από τις σκιές, είναι αδύνατο να φανταστείς οποιανδήποτε άλλη για την ηρωίδα του Ευριπίδη. Ευθυτενής, αμετάβλητα αξιοπρεπής, σκούρα μάτια που καίνε έντονα κάτω από μαύρα βαριά φρύδια, η Ειρήνη Παππά εμφανώς ενσαρκώνει το μεγαλείο της κλασσικής Ελλάδας, τραγική και την ίδια στιγμή γαλήνια. “Δεν είχα σκεφτεί ποτέ, γράφει η Βρετανίδα δημοσιογράφος Dilys Powell, ότι θα δω το πρόσωπο του μεγάλου Απόλλωνα από το αέτωμα να ζει και να κινείται. Τώρα το είδα”.
Έχει σημαδέψει για πάντα το σινεμά με τους ρόλους της. Είναι η Κυρά Φροσύνη και η Μπουμπουλίνα, η αγωνίστρια Μαρία στα “Κανόνια του Ναβαρόνε”, η χήρα στον “Ζορμπά, η απαράμιλλη “Ηλέκτρα” και η Ελένη, η γυναίκα του του Λαμπράκη στο “Ζ”. Είναι η κακιά και άκαρδη γιαγιά στην “Ερέντιρα” του Μάρκες και η Τζούλια στο “Ο Χριστός σταμάτησε στο Έμπολι”. Αν είχε πρόσωπο η Ελλάδα θα είχε το δικό της, πανέμορφο πρόσωπο με τα δωρικά χαρακτηριστικά. Η Ειρήνη Παππά ενσαρκώνει την αγέρωχη και παθιασμένη Ελληνίδα, την λεβέντισσα αγωνίστρια.
Το πραγματικό της όνομα είναι Ειρήνη Λελέκου και γεννήθηκε στο Χιλιομόδι Κορινθίας στις 3 Σεπτεμβρίου 1926, από γονείς δασκάλους, τους Σταύρο Λελέκο, διευθυντή του σχολείου Σοφικού Κορινθίας και την Ελένη Πρεβεζάνου, που της μετέδωσαν την αγάπη τους για την αρχαία Ελλάδα και τις τέχνες. Έχει άλλες 3 αδελφές και ανιψιούς τον ηθοποιό Αία Μανθόπουλο και τον σκηνοθέτη Μανούσο Μανουσάκη. Το 1943 παντρεύτηκε τον Άλκη Παππά, ηθοποιό και θεατρικό συγγραφέα που την μύησε στην υποκριτική. Θέλησε να κρατήσει το επώνυμό του και με αυτό έγινε παγκόσμια γνωστή. Σπουδάζει στο Εθνικό Θέατρο με δασκάλους τα ιερά τέρατα του κλασικού θεάτρου Γληνό, Παρασκευά, Καρυντινό, Κατσέλη, Ροντήρη.
Θα πρωτοεμφανιστεί στο θέατρο το 1948 στην επιθεώρηση των Σακελλάριου-Γιαννακόπουλου «Άνθρωποι… Άνθρωποι», στη Λυρική Σκηνή με τους Ορ. Μακρή, Χρ. Τσαγανέα, Μίμη Φωτόπουλο, η Σπεράντζα Βρανά, Ντ. Ηλιόπουλο, Νίκο Ρίζο, Σμαρούλα Γιούλη.
ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΤΑΙΝΙΕΣ
Το 1948 κάνει το κινηματογραφικό ντεμπούτο της ως πρωταγωνίστρια, με την ταινία της Φίνος Φιλμ «Χαμένοι Άγγελοι» του Νίκου Τσιφόρου. Ακολουθεί η «Νεκρή Πολιτεία» του Φρίξου Ηλιάδη, η πρώτη ελληνική ταινία που συμμετέχει στο Φεστιβάλ των Καννών. Οι ξένοι διακρίνουν γρήγορα τις εξαιρετικές υποκριτικές της ικανότητες και της δίνουν την ευκαιρία να δείξει το ταλέντο της έξω από τα σύνορα της Ελλάδας. Κάνει στην Ιταλία τις “Le infedeli” (1952) και “Vortice” (1953), “Μια από εκείνες” (1953), “Dramma nella Casbah/Man from Cairo” (1953), “Attila“, “Fragello di Dio” (1954), “Teodora, l’imperatrice de Bisanzio” (1954). Συνεργάστηκε με τους Ιταλούς σκηνοθέτες Μάουρο Μπολονίνι, Ρομπέρτο Ντε Σίκα, Franco Rossi, Mario Bava, κ.ά. H Iταλία την λατρεύει, την αποκαλούν Bella Greca και Irene Nostra, “η δικιά μας Ειρήνη”. Έγινε το δεύτερο σπίτι της όταν κατέφυγε εκεί στα δύσκολα χρόνια της χούντας, μιας και ήταν δηλωμένη κομμουνίστρια.
Το 1954 γνωρίζει τον Μάρλον Μπράντο, που γοητεύτηκε από την ομορφιά και το ταμπεραμέντο της. Έζησαν μια παθιασμένη σχέση, που έμεινε κρυφή από τους δημοσιογράφους. Πολλά χρόνια μετά αποκαλύπτει: «Αγαπούσα πολύ τον Μπράντο και νοιαζόμουν για εκείνον. Ήταν το μεγάλο πάθος της ζωής μου». Εκείνος, μαζί με τους Φελίνι και την στενή φίλη της Κάθριν Χέμπορν, έλεγαν πως είναι η «σπουδαιότερη ηθοποιός του κόσμου».
Την ανακαλύπτει ο Ηλίας Καζάν και πάει στην Αμερική. Το 1956 παίζει στο γουέστερν “Tribute To A Bad Man“, με τον James Cagney, και το “The Power and the prize” με τον Robert Taylor, το 1959 την “Μπουμπουλίνα” και το “Ψιτ, κορίτσια” σε σκηνοθεσία του συζύγου της Άλκη Παππά και την “Αναξιόπιστη” (1960). Παίζει και σε θέατρα του Μπρόντουγεϊ. Επιστρέφει στην Αθήνα και παίζει την “Κυρά Φροσύνη” (Η λίμνη των στεναγμών) και την “Μπουμπουλίνα“. Το 1961 γυρίζει την περίφημη ταινία “Τα κανόνια του Ναβαρόνε” στην Ρόδο, με τους Γκρέγκορι Πεκ, Ντέιβιντ Νίβεν και Άντονυ Κουίν, με τον οποίο συνδέθήκε για ένα διάστημα. Το 1962 έρχεται η σειρά του Κακογιάννη με την “Αντιγόνη” και την “Ηλέκτρα“, ρόλοι που την καθιερώνουν στην αρχαία τραγωδία και κάνουν τον ξένο τύπο να την αποθεώνει, και το 1964 γυρίζει τον θρυλικό “Αλέξη Ζορμπά“, πάλι του Κακογιάννη. Ο Κακογιάννης βρίσκει και δεύτερη μούσα, μετά την Έλλη Λαμπέτη.Αυτές οι ταινίες είχαν μεγάλη επιτυχία στο εξωτερικό, και συνετέλεσαν σε μεγάλο βαθμό στην προβολή της Ελλάδας και στην ανάπτυξη του τουρισμού της.
Κάποιες ακόμα από τις ταινίες της τεράστιας καριέρας της:
“Η Άννα των Χιλιών Ημερών” (Anne of the Thousand Days – 1969)
“Τα όνειρα του Βασιλιά” A Dream of Kings – 1969), “Ζ” του Κώστα Γαβρά (1969)
Τρωάδες (1971), “Μια φορά και ένα καιρό στη Νέα Υόρκη”, (1972), “Ιφιγένεια” (1977), “Mohammad, Messenger of God” (1977), “L’ uomo di Corleone” (1977)
“Eboli – Cristo si e fermato a Eboli” (Ο Χριστός σταμάτησε στο Έμπολι) (1978), “Lion of the Desert” (Λιοντάρι της Ερήμου) (1981),
“Erendira” (Ερέντιρα) και “Il disertore” (1983), “The Assisi Underground” (1985)
“Γλυκιά πατρίδα” Σκηνοθεσία: Μιχάλης Κακογιάννης – ΗΠΑ (1986)
“Cronaca di una morte annunciate” (Χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου) (1987)
“High Season” (Ερωτικές διακοπές μιας σαραντάρας) (1987), “Lettera da Parigi” (Γράμματα από το Παρίσι) (1992)
“Πάνω κάτω και πλαγίως” Σκηνοθεσία: Μιχάλης Κακογιάννης – Ελλάδα (1993)
“Homecoming” (1994),”Party” (1996), “Οδύσσεια” (1997), “Inquietude” (1998)
“Γέρμα” (1999), “The Wong Boy” (2000), “Φθινοπωρινή Επιστροφή” (2001),”Το μαντολίνο του Λοχαγού Κορέλι” (2001), “Λόγια μιας ταινίας” (2003).
Δεν κέρδισε ποτέ της το βραβείο Όσκαρ, ούτε προτάθηκε γι’αυτό. Αν και δεν φαίνεται να την απασχόλησε: Δεν κέρδισε ποτέ το Όσκαρ… και ούτε τα Όσκαρ κέρδισαν την Ειρήνη Παππά”!!
Έπαιξε και στην τηλεόραση, διαλέγοντας προσεκτικά την συμμετοχή της, με σημαντικότερες την L’Odissea (1968), σε σκηνοθεσία του Αντρέι Κονταλόφσκι και τον «Ιακώβ» σε σκηνοθεσία Peter Hall, “Shortcuts” (2002), “Amore Rubato” (1993), “Ispettore anticrimine” (1992), “Les cavatiers aux yeux verts” (1990), “Le banquet” (1989), “Oceano” (1989), “A mala de Cartao” (1988), “Melvin son of Alvin” (1994), “All’ombra della grande quercia” (1984), “Les tribulations de Manuel” (1982), “Moses the Lawgiver” (1974).
ΘΕΑΤΡΙΚΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ
Μήδεια. Σκηνοθεσία Βολανάκης, Αμερική (1972)
Ιφιγένεια εν Αυλίδι – Μιχάλης Κακογιάννης, Αμερική (1977)
Μήδεια, του Corrado Alvaro, Maurizio Scapparo (1978)
Αντώνιος και Κλεοπάτρα – Μιχάλης Κακογιάννης- Ηρώδειο (1979)
Θεοδώρα Κείμενο της ιδίας στη Νάπολη (1980), στην Πομπηία (1981), στη Γαλλία (1982), στο Βέλγιο (1982)
Βάκχες Θέατρο Circle in the square της Νέας Υόρκης (1982)
Ηλέκτρα. Μιχάλης Κακογιάννης-Κύπρος, Επίδαυρος (1983)
Περιοδεία με το Λαϊκό Θέατρο του Μάνου Κατράκη (1983)
Stabat Mater – Roberto del Simone, όπερα San Carlo της Νεάπολης (1985)
Stabat Mater Roberto del Simone (1985)
Ψαλμωδίες. Στα πλαίσια του εορτασμού Κυρρίλου και Μεθοδίου στο Βατικανό (1988)
Μήδεια – Nuria Esper, στη Βαρκελώνη (1992)
Θεοδώρα. Δικός της δραματικός μονόλογος. Σκηνοθεσία Μιχάλη Κακογιάννη με
σύμπραξη Δημήτρη Παπαϊωάννου και μουσική Βαγγέλη Παπαθανασίου στη Λισσαβώνα (1994)
Αποκάλυψη. Στα πλαίσια του εορτασμού για τη συμπλήρωση 1000 χρόνων από την
Αποκάλυψη, έργο του Γιώργου Χειμωνά σε σκηνοθεσία Ανδρέα Βουτσινά, Πάτμος (1995)
Αποκάλυψη υπ’ αριθ. 2. Έργο του Γιώργου Χειμωνά σε σκηνοθεσία Ανδρέα Βουτσινά
και σκηνικά Yoko Ono sτο αρχαίο Ρωμαϊκό Θέατρο Sagunto, Βαλένθια (1998)
Οιδίποδας. Στην Ταορμίνα με τον Giorgio Albertacci (2002)
Τρωάδες. Σκηνοθεσία της ιδίας στην Ισπανία (2003)
Τρωάδες. Σκηνοθεσία της ιδίας στη Ρώμη (2003)
Τρωάδες και Εκάβη, τις οποίες έπαιξε συγχρόνως στην ίδια σκηνή στη Ρώμη, τη μία στην ελληνική γλώσσα και την άλλη στην ιταλική. Σκηνοθεσία της ιδίας, μουσική Βαγγέλη Παπαθανασίου, σκηνικά του Καλατράβα
Αντιγόνη. Σκηνικά της ιδίας, κουστούμια της Κοκοσαλάκη, στο μοναδικό και σημαντικότατο έργο των Συρακουσών (2005)
Τιμητικές Διακρίσεις-Βραβεία
1ο Βραβείο στο Διεθνές Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης για την «Ηλέκτρα», 1962
Βράβευση της ταινίας «Ηλέκτρα» στο Φεστιβάλ των Καννών, 1962
Αργυρή Δάφνη για την ταινία «Ηλέκτρα» στο Φεστιβάλ Βερολίνου, 1963
Τιμητική διάκριση με το Παράσημο του Ταξιάρχη του Τάγματος του Φοίνικος
από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας κ. Κωστή Στεφανόπουλο, 1995
Βραβείο για την προσφορά της στο θέατρο από το Διεθνές Φεστιβάλ Γυναικείων
Ταινιών, 2000 Βραβείο του 26ου Διεθνούς Κινηματογραφικού Φεστιβάλ Καΐρου, 2002 Βραβείο Ιδρύματος Εθνικών Τεχνών Μαδρίτης για προσφορά της στο χώρο των
τεχνών, 2000 Μέλος της Biennale της Ισπανίας, 2000, Επίτιμος Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Ρώμης Tor Vergata, 2001 Καλλιτεχνική Διευθύντρια Θεάτρου του Πανεπιστημίου της Ρώμης Tor Vergata για 4 έτη και καλλιτεχνική Διευθύντρια για άλλα 4 έτη του Θεάτρου του Πανεπιστημίου της Ισπανίας,
Βραβείο Galileo 2000, Βραβείο “Firenze, Napoli Αncona Catana Imola Otrando Napoli”, βραβείο Cristobal Gabaron, 2000
Ύψιστη τιμητική διάκριση ισπανικής κυβέρνησης για τον πολιτισμό που απονεμήθηκε στις κ.κ. Παπά, Ντόλι Γουλανδρή και Μαρίνα Λαμπράκη
– Ανακηρύχθηκε Γυναίκα Ευρώπης για το έτος 2002
– Βραβείο «Premio Special Leonarda, genio di donna» 14-5-2006
– Στις 27-3-06 της απονεμήθηκε το έπαθλο «Μένανδρος» για προσωπικότητες που
τιμούν τη χώρα στο εξωτερικό από το Κέντρο Μελέτης και Έρευνας του
Ελληνικού Θεάτρου
– Διεθνές Βραβείο Πολιτισμού, Ρώμη, 2008
– Τιμητική διάκριση Προέδρου Ιταλικής Δημοκρατίας κ. Τζόρτζιο Ναπολιτάνο,
έτος 2008
– Διεθνές Βραβείο Θεάτρου (Leone d’oro alla carrierα), Βενετία- Biennale, 2009
Η Ειρήνη καθηλώνει και με την φωνή της:
Το 1968 συνεργάζεται με τον Μίκη Θεοδωράκη στον δίσκο
“Ειρήνη Παππά – Σε Ένδεκα Τραγούδια Του Μίκη Θεοδωράκη” και το 1969 τον “Irene Papas Canta Theodorakis”.
Το 1972 ηχογραφεί το “Aphrodite’s Child – 666” του Βαγγέλη Παπαθανασίου. Κάνουν ακόμα μαζί τις “Ωδές” το 1978 και τις “Ραψωδίες¨το 1986.
Το 1977 με τον Γιάννη Μαρκόπουλο τους “Ελεύθερους Πολιορκημένους”.
To 1982 θα συνεργαστεί με τον Ντέμη Ρούσσο στο δίσκο «Demis». Θα τραγουδήσει το τραγούδι «Song for free» με τον Ντέμη Ρούσσο, το Βαγγέλη Παπαθανασίου και τον Jon Anderson. Το τραγουδάει και στα ισπανικά με τον τίτλο «En El Nombre De La Amistad».
Το 2001 ερμήνευσε με το Λευτέρη Τουμαρά 2 τραγούδια, «Ένα γραμμόφωνο απ’ τη Δύση» και «Έξω πάντοτε ο ήλιος λάμπει» στον πρώτο δίσκο του Τάσου Καρακατσάνη “…Και Το Τρένο Πάει Στον Ουρανό” στο soundtrack της ομώνυμης ταινίας του Γιάννη Ιωάννου.
Η Ειρήνη Παππά δεν γυρίζει πια ταινίες.
Τα τελευταία χρόνια έχει επιλέξει να εργάζεται στην Πορτογαλία, όπου ανεβάζει σε δικό της θέατρο ελληνικές τραγωδίες. Έχει ιδρύσει το δραματικό εργαστήρι “Σχολείον”, μετά από πολλά εμπόδια από την ελληνική γραφειοκρατία, με κύριο στόχο την μετάδοση θεατρικής γνώσης στους νεότερους.
https://youtu.be/OPPxcb_13jw
