Ένα κινηματογραφικό αφιέρωμα σχετικά με την μαστίγα του ρατσισμού στις ΗΠΑ και τον κοινωνικό αποκλεισμό μιας ολόκληρης φυλής.
Η πρόσφατη εν ψυχρώ δολοφονία του Τζώρτζ Φλόυντ από αστυνομικούς -ένα ακόμα από τα αναρίθμητα θύματα αστυνομικής βίας και φυλετικού ρατσισμού στην Αμερική, είναι αδιαμφισβήτητα η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι μέσα σε όλη αυτή την παράδοση ρατσισμού στις ΗΠΑ. Παράλληλα η εξέγερση και η αγανάκτηση των πολιτών σε ολόκληρη την ήπειρο αποτελεί μια γροθιά στη σάπια κουλτούρα της λευκής ανωτερότητας και του φυλετικού διαχωρισμού τύπου «Άπαρχάιντ». Η κατάσταση που επικρατεί φυσικά δεν είναι ένα μεμονωμένο γεγονός αλλά αποτέλεσμα μιας πάγιας τακτικής περιθωριοποίησης και αποκλεισμού των μαύρων της Αμερικής. Η δυνάστευση και η κακοποίηση μιας ολόκληρης φυλής από τις χώρες του «Νέου Κόσμου» κρατάει βαθιές τις ρίζες, από το 1620 που πάτησαν το πόδι τους στην Αμερική οι πρώτοι αφρικανοί σκλάβοι και πουλήθηκαν σε άνευ προηγουμένου σκλαβοπάζαρα μέχρι να φτάσει η κατάσταση σε μια κολοσσιαία ανθρωπιστική τραγωδία τον 18ο αιώνα. Γι αυτό και σήμερα σε αυτό το κλίμα κοινωνικοπολιτικού αναβρασμού οφείλουμε να κοιτάξουμε σε βάθος ποια είναι όλα αυτά τα στοιχεία που έφεραν την κατάσταση ως εδώ και καλούν όλη την ανθρωπότητα να παλέψει για την κατάργηση των διακρίσεων , την αλληλεγγύη και την ανθρώπινη χειραφέτηση. Σε μια προσπάθεια να ρίξουμε λίγο φως σε αυτή τη σελίδα της ιστορίας παραθέτω τις ακόλουθες ταινίες.
1.) “Get Out!” (2017)
Η ταινία αποτελεί το κινηματογραφικό ντεμπούτο του Τζόρνταν Πίλ που υπογράφει σενάριο και σκηνοθεσία και τον ανέδειξε σε ένα διαμάντι του horror genre.Το στόρι ξεκινάει ως εξής: ο Κρις και η Ρόουζ, ένα διαφυλετικό ζευγάρι επισκέπτονται το πατρικό της κοπέλας για να περάσουν ένα Σαββατοκύριακο με την οικογένεια της. Ο Κρίς φαίνεται να ανησυχεί που η οικογένεια και ο πλούσιος ελίτ κύκλος της δεν γνωρίζουν πως ο ίδιος είναι μαύρος. Το αταβιστικό άγχος του γεννάται από τον φόβο του να μην είναι αποδεκτός λόγω της διαφορετικότητας του. Η Ρόουζ τον καθησυχάζει με ερωτικά τεχνάσματα και την διαβεβαίωση πως η οικογένεια της είναι άνθρωποι σκεπτόμενοι και φιλελεύθεροι, επιστήμονες που μάλιστα «ψηφίζουν Ομπάμα» και δεν πρόκειται ποτέ να υπάρξει πιθανότητα στοχοποίησης του. Όλα φαίνεται να παίρνουν τρομακτική τροπή όταν εκείνος ανακαλύπτει πως πίσω από τον κύκλο της προοδευτικής πλουτοκρατίας που τους υποδέχεται παράξενα θερμά,βρίσκεται κύκλωμα απαγωγής και εκμετάλλευσης μαύρων γυναικών και ανδρών.Το σκηνικό θυμίζει εικόνες του Νότου στα χρόνια τις δουλείας, μόνο που εδώ οι κακοί της υπόθεσης δεν απεικονίζουν το trash αμερικάνικο κλισέ των λευκών του Νότου με καραμπίνα και τραβηγμένη προφορά αλλά τον σύγχρονο ελιτισμό και την ωραιοποίηση του λευκού προτύπου.
Η παρθενική εμφάνιση του Τζόρνταν Πίλ που έκανε πρεμιέρα στο “Sundance Festival” άλλαξε τα δεδομένα που μάστιζε το είδος . Έβγαλε το είδος του horror movie από την κονσέρβα του «επιτηδευμένου» τρόμου και μας μετέδωσε εικόνες πραγματικού τρόμου, κοινωνικής τοποθέτησης και έντονου προβληματισμού. Επιτέλους βλέπουμε μια βαθιά σκεπτόμενη τοποθέτηση με πολανσκικές προδιαγραφές που διαλύει το κατεστημένο αυτού του βιομηχανοποιημένου σινεμά με τους λευκούς να διατηρούν το «μονοπώλιο» στο είδος. Μια ταινία που έχει πολλά να πει, με ρεαλιστικούς ήρωες – τους ανθρώπους του αμερικάνικου ονείρου που αναπαράγουν την σαθρή κουλτούρα του ρατσισμού και προωθούν ένα «επιτηδευμένο» και ψεύτικο προοδευτισμό.
2) “Do the right thing” (1989)
Μια από τις πιο καταλυτικές ταινίες του Spike Lee που σκηνοθετεί και πρωταγωνιστεί σε αυτή τη μαύρη κωμωδία. Για την ακρίβεια υποδύεται τον Mookie , που εργάζεται ως διανομέας στην πιτσαρία του Sal, ενός ιταλοαμερικανού που διατηρεί το μονοπώλιο στην πώληση πίτσας. Το μαγαζί είναι η μόνη λευκή παρουσία σε μια γειτονιά του Brooklyn στην περιοχή του Bedford- Stuyvesant.Ουσιαστικά παρακολουθούμε την ζωή των κατοίκων της, την πιο ζεστή μέρα του χρόνου που τα πεζοδρόμια βράζουν όπως και η κοινωνία. Η περιθωριοποίηση, το φαινόμενο του «μαύρου γκέτο» και η βίαια αστυνομική καταστολή που άκμασε στα απολυταρχικά χρόνια του Ρήγκαν εκφράζονται έκδηλα και με έντονο σαρκασμό μέσω της αφηγηματικής καθημερινότητας των ηρώων. Η πιτσαρία της γειτονιάς διοικείται από τον λευκό Sal, τον σύγχρονο συντηρητικό φιλελεύθερο αμερικάνο που προσπαθεί να ενισχύσει τα κέρδη του, «ξεζουμίζοντας» τους πελάτες του με τσιμπημένες τιμές για αυτό που προσφέρει. Tον πλαισιώνουν οι 2 αντικρουόμενες πλευρές των γιών του – του φιλικού Vito που τάσσεται υπέρ των μαύρων φίλων του και του ακραία ρατσιστή Pino(άκρως ενδιαφέρουσα ερμηνεία του John Torturo) που μονίμως αναζητεί την ευκαιρία να τσακωθεί με τους θαμώνες. Η φυλετική διάκριση και ο ρατσισμός φαίνονται να μεγεθύνονται κατά τη διάρκεια της δείχνοντας το πώς η κοινωνία της λευκής ανωτερότητας σπρώχνει την διαφορετικότητα στο περιθώριο και την αποσκοπεί στην στοχοποίηση όλων των μειονοτήτων. Στο στόχαστρο μπαίνουν άνθρωποι διαφορετικών φυλών που έχουν στιγματιστεί κατά τη μετανάστευση τους στη «χώρα των ευκαιριών» όπως Ασιάτες και Λατινοαμερικανοί.
Η φτώχεια και αποκοπή των ηρώων από το κοινωνικό σύνολο δημιουργεί αναταράξεις στη γειτονιά που ψήνεται από τον νεοϋορκέζικο καύσωνα. Η αφόρητη ζέστη κορυφώνεται όπως και η μαζική εξέγερση που πραγματοποιείται στη γειτονιά μετά από επέμβαση της αστυνομίας(καθώς ηχεί το εμβληματικό σάουντρακ των Public Enemy – “Fight the Power”). Οι σκηνές αυτές κατηγορήθηκαν πως αναπαράγουν βία και προτρέπουν τον μαύρο λαό της Αμερικής να εξεγερθεί . Αργότερα η ταινία απέσπασε δύο υποψηφιότητες για Όσκαρ και ονομάστηκε «πολιτισμικά σημαντική» από την Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου των ΗΠΑ. Παραμένει μέχρι και σήμερα μια από τις πιο αξιοσημείωτες απεικονίσεις των σύγχρονων φυλετικών εντάσεων.
3) “Sorry to bother you” (2018)
Το σκηνοθετικό ντεμπούτο του Μπούτς Ρίλεϊ αποτελεί μια αρκετά διφορούμενη ταινία και που δίχασε θεατές και κριτικούς πριν και μετά την κυκλοφορία της. Θα το χαρακτήριζα ως ένα πραγματικά πρωτότυπο και επαναστατικό δείγμα του σύγχρονου πολιτικοποιημένου σινεμά
Παρακολουθούμε την ζωή του Cassius Green, ενός φαινομενικά αποκομμένου μέλους της κοινωνίας, ζει στο γκαράζ του θείου του και που ψάχνει ένα τρόπο να «κουμπώσει» σε μια κοινωνία άνισων ευκαιριών, ανεργίας και αποπροσανατολισμού. Είναι ακραία δύσκολο να στέκεσαι όρθιος σε μια τόσο ακραία μετάλλαξη της κοινωνίας – πόσο μάλλον όταν έχεις διαφορετικό χρώμα ή ανήκεις σε διαφορετική φυλή, θρησκεία, σεξουαλική κατεύθυνση κ.α.
Έπειτα από όξυνση της οικονομικής του ανασφάλειας, πιάνει δουλειά σε τηλεφωνικό κέντρο telemarketing και διανύει τις πρώτες μέρες του ως εργαζόμενος ενεργός πολίτης με όχι και τόσο μεγάλη επιτυχία. Πληροφορείται από ένα επίσης μαύρο συνάδελφο του πως το κλειδί της επιτυχίας είναι να καταφέρεις να εργάζεσαι με την λεγόμενη «λευκή φωνή». Ο Cassius θα καταφέρει μέσα σε λίγες μέρες να αποδειχθεί ως «φυσικό ταλέντο» στο χώρο των πωλήσεων, να πάρει προαγωγή και να νιώσει επιτέλους ενταγμένος σε μια ομάδα ανθρώπων με επαγγελματικό κύρος, προσωπική ανέλιξη και οικονομική ευμάρεια. Η ανάγκη αυτή του Cassius του να είναι κοινωνικά αποδεκτός έρχεται σε απόλυτη σύγκρουση με τις πεποιθήσεις που εκείνος θεωρεί πως έχει και τον συνδικαλιστικό αγώνα των συναδέλφων του.
Πρόκειται για μια βαθιά αντι-καπιταλιστική ταινία που θέτει σοβαρά το ζήτημα της ταξικής πάλης και του πώς ο καπιταλισμός έχει καταφέρει να αλλοιώσει την αντίληψη των ανθρώπων, να τους παραμυθιάσει και τελικά να τους μετατρέψει σε μαζικές μηχανές παραγωγής. Γύρω από όλη αύτη τη θεοπάλαβη ιστορία θίγονται σοβαρά ζητήματα σχετικά με την εμπορευματοποίηση του ανθρώπου και την υποβίβαση της εργατικής τάξης που καταλήγουν στο συμπέρασμα πώς αυτός ο πλανήτης διψάει για αλλαγή.
4) “Selma” (2014)
Το βιογραφικό δράμα της Έϊβα Ντυβερνέι γυρνάει γύρω από τον πιο διάσημο αγωνιστή και «ονειροπόλο» του κινήματος της αφροαμερικάνικης κοινότητας στις ΗΠΑ, τον Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ. Το επίκεντρο της ταινίας είναι οι κινητοποιήσεις για την διεκδίκηση του δικαιώματος ψήφου των μαύρων στις εκλογές. Ο πυρήνας θα ήταν η πόλη Σέλμα από όπου θα ξεκινούσε μια μεγάλη πορεία και στόχο θα είχε να φτάσει στην πρωτεύουσα της Αλαμπάμα, το Μοντγκόμερυ. Η συντηρητική πολιτική της κυβέρνησης Τζόνσον και η ταύτιση της με μεγάλο κομμάτι του Νότου, έρχονται σε απόλυτη ρήξη με την εμβληματική παρουσία του Δρ. Κίνγκ που μάλιστα είχε τιμηθεί με το Νόμπελ Ειρήνης τη χρονιά εκείνη.
Η Ντυβερνέι σκιαγραφεί έντονα και βαθιά το προφίλ του μεγάλου ακτιβιστή μέσα από την απεικόνιση των ομιλιών του που με τόσο πάθος προέτρεπε τους αδερφούς του να αντισταθούν στην καταστολή. Απέναντι του στέκεται η πολιτική της κυβέρνησης που πνίγει βίαια την πορεία με αναρίθμητους τραυματίες και νεκρούς, μέχρι να υπογράψει την κατοχύρωση του δικαιώματος ψήφου. Μια λαμπρή στιγμή στην ιστορία του κινήματος στην Αμερική, η οποία σηματοδότησε την αρχή για ακόμα μεγαλύτερες διεκδικήσεις και αγώνες.
Το μεγάλο επίτευγμα της ταινίας είναι πως καταφέρνει να βγει από το καλούπι των βιογραφικών ταινιών του Χόλυγουντ που ποντάρουν στην ντε και καλά συγκίνηση και καταλήγουν σε αφόρητα κλισέ. Εδώ έχουμε να κάνουμε με μια αξιοσέβαστη υπενθύμιση της ιστορίας που σε αγγίζει βαθύτατα και σε γεμίζει με δέος και σεβασμό.
5) “Hurricane” (1999)
Η πασίγνωστη ιστορία του πυγμάχου Robin Carter με το ψευδώνυμο “Hurricane” που καταδικάστηκε άδικα για την δολοφονία τριών λευκών στο New Jersey και εξέτισε 19 χρόνια φυλάκισης ως ότου αφεθεί ελεύθερος το 1985 ύστερα από πολλές δικαστικές μάχες.Ο άνθρωπος-θρύλος που ξεσήκωσε κύμα αλληλεγγύης για την απελευθέρωση του αποτελεί ένα από αμέτρητα περιστατικά φυλάκισης που στέρησαν την ελευθερία από χιλιάδες αφροαμερικάνους με την χρήση πλαστών στοιχείων και κατασκευασμένων καταθέσεων.
Ο σκηνοθέτης Norman Jewison έχει και στο παρελθόν ασχοληθεί με το ζήτημα του ρατσισμού με ταινίες όπως το «Η ιστορία ενός στρατιώτη» ή το «Ιστορίες ενός εγκλήματος». Είναι ταινίες που κάνουν οξύτατη κριτική στο σύστημα δικαιοσύνης των ΗΠΑ, ένα σύστημα που απαρτίζεται αποκλειστικά από λευκούς και στόχο είχε να στείλει όσο περισσότερο κόσμο μπορούσε στη φυλακή και παράλληλα να ανατροφοδοτεί τα ρατσιστικά ένστικτα και τον υποβιβασμό της πραγματικής δικαιοσύνης. Στη ταινία παράλληλα αναπαριστάται όλο το κύμα αλληλεγγύης που γνώρισε η υπόθεση και πως πλήθος κόσμου στάθηκε στο πλευρό του πυγμάχου- ανάμεσα τους και ο Bob Dylan με το ομώνυμο τραγούδι.
Η κορυφαία ερμηνεία του Denzel Washington ως Robin Carter, τον κατέταξε σε έναν από τους κορυφαίους μαύρους ηθοποιούς και την ταινία σε μια από τις πιο αξιοπρεπείς βιογραφικές ταινίες. Πέραν από τα αναμενόμενα χολυγουντιανά κλισέ , αποτελεί μια συγκινητική ιστορία που ρίχνει λίγο φως στη «τυφλή δικαιοσύνη» του συστήματος και στην ασταμάτητη καταπάτηση των αξιών όπως ο σεβασμός, η ελευθερία και η ισότητα.
