Ένας Βάρδος για όλες τις εποχές

Σε αυτό το άρθρο, ο αναγνώστης θα γνωρίσει τη ζωή του Σαίξπηρ και τη σημασία του έργου του στο σύγχρονο κινηματογράφο.

Το πρωινό της 26 Απριλίου του 1564, στο χωρίο του Στράτφορντ της Αγγλίας, ο ιερέας είχε ετοιμάσει από πολύ νωρίς τα απαραίτητα για τη βάπτιση. Ο ναός της Αγίας Τριάδας έστεκε επιβλητικά στο κέντρο του χωριού. Ο Ιωάννης και η Μαίρη Σαίξπηρ είχαν ντύσει τον νεογέννητο γιό τους με τα κατάλληλα ρούχα. Το παιδί είχε γεννηθεί τρεις μέρες πριν και έχαιρε άκρας υγείας. Το ζευγάρι θα έκανε συνολικά οκτώ παιδιά.

Στο κατάστιχο της εκκλησίας γράφτηκε το εξής: Gulielmus, filius Johannes Shakespeare ( Γουλιέλμος, γιος του Ιωάννη Σαίξπηρ).

Ο μικρός Γουίλιαμ μεγάλωσε σε ένα μεσοαστικό σπίτι. Ο πατέρας του ήταν επιχειρηματίας και κατείχε αρκετές δημόσιες θέσεις. Για ένα διάστημα διετέλεσε δήμαρχος του χωριού, αλλά κατηγορήθηκε ότι δάνειζε χρήματα με πολύ υψηλό τόκο και καθαιρέθηκε. Τότε, η οικογένεια χάνει τη θέση της και ο πατέρας του δε θα καταφέρει να κερδίσει ξανά κάποιο δημόσιο πόστο, οπότε συνεχίζει να εργάζεται ως έμπορος μαλλιού.

Όσο αφορά την εκπαίδευση του, ο Σαίξπηρ φοίτησε σε δημόσιο σχολείο, όπου και διδάχθηκε λατινικά και τις γραφές. Σε επαφή με το θέατρο ήρθε σε πού μικρή ηλικία παρακολουθώντας παραστάσεις από τους περιπλανώμενους θιάσους της εποχής.
Το 1582, παντρεύεται μια μεγαλύτερη του γυναίκα, την Ανν Χάθαγουέι. Θα αποκτήσουν τρία παιδιά, δύο κόρες και ένα γιό. Σε ηλικία έντεκα ετών, ο γιος του Χάμνετ θα προσβληθεί από την πανούκλα και θα πεθάνει.

Ο Σαίξπηρ κατά τη διάρκεια της καριέρας του θα γράψει 37 θεατρικά έργα και 154 σονέτα. Η πρώτη αναφορά που έχουν για τον ποιητή γίνεται από τον συγγραφέα Ρόμπερτ Γκριν το 1592, ο οποίος τον περιγράφει ως « ένα ανερχόμενο κοράκι».

Δε γνωρίζουμε με ακρίβεια ποιο ήταν το πρώτο του έργο. Οι ειδικοί έχουν διάφορες θεωρίες, αλλά κατά πάσα πιθανότατα ήταν το ιστορικό έργο «Ερρίκος ο Έκτος» – το οποίο ανέβηκε στο Λονδίνο την περίοδο 1590-1592 σε τρία μέρη.  Ο θίασος του Σαίξπηρ υπήρξε ιδιαίτερα δημοφιλής και έπαιζε συχνά για τη βασίλισσα Ελισάβετ. Το 1598 χρηματοδοτεί- μαζί με άλλους- το χτίσιμο του θεάτρου Γκλόμπ ( Globe Theater) και αποτελεί τη βασική σκηνή για τα έργα του μεγάλου βάρδου μέχρι το 1613, όταν καταστράφηκε από πυρκαγιά.

Μετά το 1612, σταματάει να γράφει και αποτραβιέται στο σπίτι του στο Στράτφορντ. Θα περάσει τα τελευταία χρόνια της ζωής του μαζί με τη γυναίκα του και θα πεθάνει από αρρώστια- τα ακριβή αίτια του θανάτου του δεν είναι γνωστά- στις 23 Απριλίου του 1616, την ημέρα που έκλεινε τα 52. Ο φίλος του Μπεν Τζόνσον έγραψε για αυτόν:

He was not of an age, but for all time!

Θάφτηκε στην ίδια εκκλησία του Στράτφορντ στην οποία είχε βαπτιστεί. Ο τάφος του βρίσκεται κάτω από το δάπεδο της εκκλησίας και μια προειδοποίηση (πιθανώς γραμμένη από τον ίδιο τον Σαίξπηρ) είναι χαραγμένη στην ταφόπλακα του:

Good friend for Jesus sake forbear
To dig the dust enclosed here!
Blest be the man that spares these stones,
And curst be he that moves my bones.

O Σαίξπηρ είναι ο σημαντικότερος αναγεννησιακός ποιητής και θεατρικός συγγραφέας. Τα έργα του έχουν παιχτεί σε όλον τον κόσμο και έχουν μεταφραστεί σε όλες σχεδόν τις γλώσσες. Από τους σύγχρονους του, ο Άγγλος ποιητής είναι ο μοναδικός που χαίρει τέτοιας επιτυχίας και αναγνώρισης. Οι υπόλοιποι είναι ελάχιστα γνωστοί εκτός της γηραιάς Αλβιόνας.
Γιατί, λοιπόν έχει τόση σημασία το έργο του Σαίξπηρ σήμερα;
Ο Πολ Κάντορ- μελετητής του Σαίξπηρ και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Βιρτζίνιας- χαρακτήρισε τον Βάρδο ως τον κολοφώνα του Δυτικού πολιτισμού. Σε μια ομιλία του είπε αστειευόμενος ότι στοιχηματίζει ότι ο Σαίξπηρ είναι ο κολοφώνας του πολιτισμού σε όλο το ηλιακό μας σύστημα. Είτε συμφωνεί κάποιος με αυτή την πολύ βαρυσήμαντη δήλωση είτε όχι, δεν μπορεί να αμφιβάλει για τον ρόλο που έχει παίξει το έργο του Σαίξπηρ στη διαμόρφωση του θεάτρου, της λογοτεχνίας και του κινηματογράφου. Τα έργα αυτά έχουν αποδειχθεί θησαυροί έμπνευσης για πολλούς καλλιτέχνες. Όπως ο Όμηρος και ο Δάντης, έτσι και ο Σαίξπηρ επηρέασε τον τρόπο με τον οποίο γράφονται και απαγγέλλονται οι ιστορίες. Το σαιξπηρικό θέατρο αποτελεί σταθμό για τη δραματική τέχνη.
Δε γνωρίζουμε αν ο Σαίξπηρ είχε τόσο μεγάλες φιλοδοξίες ή έγραφε έχοντας συναίσθηση της ιδιοφυΐας του. Διαβάζοντας όμως τα έργα του, μπορούμε να κατανοήσουμε την μεγάλη αγάπη που είχε για την τέχνη του.
Ο Σαίξπηρ έγραψε ιστορίες – άλλοτε δραματικές, άλλοτε κωμικές- για πρίγκιπες και για φτωχούς, για βασιλιάδες και για εμπόρους, για γυναίκες και για νεράιδες. Τα θέματα του ήταν βγαλμένα από την Ιστορία, τη Μυθολογία, αλλά και από την καθημερινή ζωή των απλών ανθρώπων.
Τα έργα του δεν είναι σε καμιά περίπτωση μονοθεματικά ή χωρίς βάθος και ηθική ουσία. Με μια πρώτη ανάγνωση από έναν μη μυημένο αναγνώστη, μπορεί να φανούν ως παλιά παραμύθια μιας ξεπερασμένης εποχή ή απλά έργα που εξυπηρετούσαν την ελισαβετιανή προπαγάνδα. Δεν είναι, όμως, τίποτα από αυτά τα δύο.
Μέσω των ρόλων του, ο Σαίξπηρ έφερε στο προσκήνιο τις ανησυχίες των ανθρώπων. Αυτό που τον ενδιέφερε πάνω από όλα ήταν να περιγράψει την ζωή, όπως την έβλεπε και την καταλάβαινε ο ίδιος στα βρόμικα στενά και τις πολύβουες ταβέρνες του Λονδίνου.

Στην εποχή μας, το θέατρο δεν είναι η μόνη πηγή διασκέδασης. Η τηλεόραση και ο κινηματογράφος έκαναν την τέχνη πιο προσιτή στον κόσμο. Τα σημερινά έργα μπορούν να προβληθούν ταυτόχρονα σε εκατομμύρια θεατές ανά τον κόσμο.
Τα έργα του Σαίξπηρ δε θα μπορούσαν να περιοριστούν μόνο στο θέατρο. Η δημοτικότητα και η καθολικότητα τους επέτρεψε να μεταφερθούν με ευκολία στις νέες τεχνολογίες. Ήδη από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα, σκηνοθέτες και εταιρίες παραγωγής γυρνούσαν ταινίας βασισμένες πάνω τους. Το 1913, προβάλετε η συντομότερη εκδοχή ( 59 λεπτά) του Άμλετ στον κινηματογράφο. Από τότε, όλα τα θεατρικά έργα του Σαίξπηρ έχουν γυριστεί σε ταινίας σε διάφορες χώρες του κόσμου. Στον δυτικό κόσμο αποτελούν πηγή έμπνευσης για αμέτρητες ταινίες σε όλα σχεδόν τα είδη του κινηματογράφου.

Ο Όρσολ Γουέλς σκηνοθέτησε και πρωταγωνίστησε στον Οθέλο ( το 1952 ήταν μια διαφορετική εποχή, που η έλλειψη της πολιτικής ορθότητας επέτρεπε σε λευκούς να παίζουν με «black face») και στον Έμπορο της Βενετίας. Ο Λόρενς Ολίβιε είχε παίξει τον Ριχάρδο τον Τρίτο στην ομώνυμη διάσημη ταινία του 1955. Το 1996, ο Κένεθ Μπράνα σκηνοθετεί την τηλεταινία του Άμλετ, η οποία είναι και η πιο μεγάλη σε μέγεθος ταινία έργου του Σαίξπηρ και διαρκεί 242 λεπτά.

Στην Ιαπωνία γυρίζεται το 1962 η ταινία « Βad Sleep well», η οποία βασίζεται στον Άμλετ και αντί για το βασίλειο της Δανίας εκτυλίσσετε σε μια εταιρία- περιεργάζονται φυσικά το θέμα της εταιρικής απληστία. Το οσκαρικό έργο «West Side Story» βασίζεται στον Ρωμαίο και στην Ιουλιέτα, αλλά εκτυλίσσεται στη Νέα Υόρκη. Η κωμωδία « 10 things I hate about you» είναι η μοντέρνα εκδοχή του κωμικού έργου « Η στρίγγλα που έγινε αρνάκι». Στην Ελλάδα, η ίδια κωμωδία γυρίστηκε ως « Ο Στρίγγλος που έγινε αρνάκι» με τον Λάμπρο Κωνσταντάρα και τη Μάρω Κοντού.
Σε αυτή τη στήλη θα εξερευνήσουμε τις μεταφορές πολλών από τα έργα του μεγάλου Άγγλου Βάρδου στη μεγάλη οθόνη. Πιστεύοντας στη σημασία και τη διαχρονικότητα του έργου του, θέλουμε να προσφέρουμε στον Έλληνα αναγνώστη την ευκαιρία να γνωρίσει καλύτερα τον ποιητή. Η μελέτη του Σαίξπηρ θα μας δώσει τη δυνατότητα να διευρύνουμε τους καλλιτεχνικούς μας ορίζοντες και να αναπτύξουμε περισσότερο την πολιτιστική ζωή στη χώρα μας.

Τα θεατρικά έργα του William Shakespeare.

Τραγωδίες

1. Antony and Cleopatra
2. Coriolanus
3. Cymbeline
4. Hamlet
5. Julius Caesar
6. King Lear
7. Macbeth
8. Othello
9. Romeo and Juliet
10. Timon of Athens
11. Titus Andronicus
12. Troilus and Cressida

Ιστορικά

1. Henry IV, Part I
2. Henry IV, Part II
3. Henry V
4. Henry VI, Part I
5. Henry VI, Part II
6. Henry VI, Part III
7. Henry VIII
8. King John
9. Pericles
10. Richard II
11. Richard III

Κωμωδίες

1. All’s Well That Ends Well
2. As You Like It
3. Comedy of Errors
4. Love’s Labour’s Lost
5. Measure for Measure
6. Merchant of Venice
7. Merry Wives of Windsor
8. Midsummer Night’s Dream
9. Much Ado about Nothing
10. Taming of the Shrew
11. Tempest
12. Twelfth Night
13. Two Gentlemen of Verona
14. Winter’s Tale

Σε αυτό το άρθρο, ο αναγνώστης θα γνωρίσει τη ζωή του Σαίξπηρ και τη σημασία του έργου του στο σύγχρονο κινηματογράφο.

Το πρωινό της 26 Απριλίου του 1564, στο χωρίο του Στράτφορντ της Αγγλίας, ο ιερέας είχε ετοιμάσει από πολύ νωρίς τα απαραίτητα για τη βάπτιση. Ο ναός της Αγίας Τριάδας έστεκε επιβλητικά στο κέντρο του χωριού. Ο Ιωάννης και η Μαίρη Σαίξπηρ είχαν ντύσει τον νεογέννητο γιό τους με τα κατάλληλα ρούχα. Το παιδί είχε γεννηθεί τρεις μέρες πριν και έχαιρε άκρας υγείας. Το ζευγάρι θα έκανε συνολικά οκτώ παιδιά.

Στο κατάστιχο της εκκλησίας γράφτηκε το εξής: Gulielmus, filius Johannes Shakespeare ( Γουλιέλμος, γιος του Ιωάννη Σαίξπηρ).

Ο μικρός Γουίλιαμ μεγάλωσε σε ένα μεσοαστικό σπίτι. Ο πατέρας του ήταν επιχειρηματίας και κατείχε αρκετές δημόσιες θέσεις. Για ένα διάστημα διετέλεσε δήμαρχος του χωριού, αλλά κατηγορήθηκε ότι δάνειζε χρήματα με πολύ υψηλό τόκο και καθαιρέθηκε. Τότε, η οικογένεια χάνει τη θέση της και ο πατέρας του δε θα καταφέρει να κερδίσει ξανά κάποιο δημόσιο πόστο, οπότε συνεχίζει να εργάζεται ως έμπορος μαλλιού.

Όσο αφορά την εκπαίδευση του, ο Σαίξπηρ φοίτησε σε δημόσιο σχολείο, όπου και διδάχθηκε λατινικά και τις γραφές. Σε επαφή με το θέατρο ήρθε σε πού μικρή ηλικία παρακολουθώντας παραστάσεις από τους περιπλανώμενους θιάσους της εποχής.
Το 1582, παντρεύεται μια μεγαλύτερη του γυναίκα, την Ανν Χάθαγουέι. Θα αποκτήσουν τρία παιδιά, δύο κόρες και ένα γιό. Σε ηλικία έντεκα ετών, ο γιος του Χάμνετ θα προσβληθεί από την πανούκλα και θα πεθάνει.

Ο Σαίξπηρ κατά τη διάρκεια της καριέρας του θα γράψει 37 θεατρικά έργα και 154 σονέτα. Η πρώτη αναφορά που έχουν για τον ποιητή γίνεται από τον συγγραφέα Ρόμπερτ Γκριν το 1592, ο οποίος τον περιγράφει ως « ένα ανερχόμενο κοράκι».

Δε γνωρίζουμε με ακρίβεια ποιο ήταν το πρώτο του έργο. Οι ειδικοί έχουν διάφορες θεωρίες, αλλά κατά πάσα πιθανότατα ήταν το ιστορικό έργο «Ερρίκος ο Έκτος» – το οποίο ανέβηκε στο Λονδίνο την περίοδο 1590-1592 σε τρία μέρη.  Ο θίασος του Σαίξπηρ υπήρξε ιδιαίτερα δημοφιλής και έπαιζε συχνά για τη βασίλισσα Ελισάβετ. Το 1598 χρηματοδοτεί- μαζί με άλλους- το χτίσιμο του θεάτρου Γκλόμπ ( Globe Theater) και αποτελεί τη βασική σκηνή για τα έργα του μεγάλου βάρδου μέχρι το 1613, όταν καταστράφηκε από πυρκαγιά.

Μετά το 1612, σταματάει να γράφει και αποτραβιέται στο σπίτι του στο Στράτφορντ. Θα περάσει τα τελευταία χρόνια της ζωής του μαζί με τη γυναίκα του και θα πεθάνει από αρρώστια- τα ακριβή αίτια του θανάτου του δεν είναι γνωστά- στις 23 Απριλίου του 1616, την ημέρα που έκλεινε τα 52. Ο φίλος του Μπεν Τζόνσον έγραψε για αυτόν:

He was not of an age, but for all time!

Θάφτηκε στην ίδια εκκλησία του Στράτφορντ στην οποία είχε βαπτιστεί. Ο τάφος του βρίσκεται κάτω από το δάπεδο της εκκλησίας και μια προειδοποίηση (πιθανώς γραμμένη από τον ίδιο τον Σαίξπηρ) είναι χαραγμένη στην ταφόπλακα του:

Good friend for Jesus sake forbear
To dig the dust enclosed here!
Blest be the man that spares these stones,
And curst be he that moves my bones.

O Σαίξπηρ είναι ο σημαντικότερος αναγεννησιακός ποιητής και θεατρικός συγγραφέας. Τα έργα του έχουν παιχτεί σε όλον τον κόσμο και έχουν μεταφραστεί σε όλες σχεδόν τις γλώσσες. Από τους σύγχρονους του, ο Άγγλος ποιητής είναι ο μοναδικός που χαίρει τέτοιας επιτυχίας και αναγνώρισης. Οι υπόλοιποι είναι ελάχιστα γνωστοί εκτός της γηραιάς Αλβιόνας.
Γιατί, λοιπόν έχει τόση σημασία το έργο του Σαίξπηρ σήμερα;
Ο Πολ Κάντορ- μελετητής του Σαίξπηρ και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Βιρτζίνιας- χαρακτήρισε τον Βάρδο ως τον κολοφώνα του Δυτικού πολιτισμού. Σε μια ομιλία του είπε αστειευόμενος ότι στοιχηματίζει ότι ο Σαίξπηρ είναι ο κολοφώνας του πολιτισμού σε όλο το ηλιακό μας σύστημα. Είτε συμφωνεί κάποιος με αυτή την πολύ βαρυσήμαντη δήλωση είτε όχι, δεν μπορεί να αμφιβάλει για τον ρόλο που έχει παίξει το έργο του Σαίξπηρ στη διαμόρφωση του θεάτρου, της λογοτεχνίας και του κινηματογράφου. Τα έργα αυτά έχουν αποδειχθεί θησαυροί έμπνευσης για πολλούς καλλιτέχνες. Όπως ο Όμηρος και ο Δάντης, έτσι και ο Σαίξπηρ επηρέασε τον τρόπο με τον οποίο γράφονται και απαγγέλλονται οι ιστορίες. Το σαιξπηρικό θέατρο αποτελεί σταθμό για τη δραματική τέχνη.
Δε γνωρίζουμε αν ο Σαίξπηρ είχε τόσο μεγάλες φιλοδοξίες ή έγραφε έχοντας συναίσθηση της ιδιοφυΐας του. Διαβάζοντας όμως τα έργα του, μπορούμε να κατανοήσουμε την μεγάλη αγάπη που είχε για την τέχνη του.
Ο Σαίξπηρ έγραψε ιστορίες – άλλοτε δραματικές, άλλοτε κωμικές- για πρίγκιπες και για φτωχούς, για βασιλιάδες και για εμπόρους, για γυναίκες και για νεράιδες. Τα θέματα του ήταν βγαλμένα από την Ιστορία, τη Μυθολογία, αλλά και από την καθημερινή ζωή των απλών ανθρώπων.
Τα έργα του δεν είναι σε καμιά περίπτωση μονοθεματικά ή χωρίς βάθος και ηθική ουσία. Με μια πρώτη ανάγνωση από έναν μη μυημένο αναγνώστη, μπορεί να φανούν ως παλιά παραμύθια μιας ξεπερασμένης εποχή ή απλά έργα που εξυπηρετούσαν την ελισαβετιανή προπαγάνδα. Δεν είναι, όμως, τίποτα από αυτά τα δύο.
Μέσω των ρόλων του, ο Σαίξπηρ έφερε στο προσκήνιο τις ανησυχίες των ανθρώπων. Αυτό που τον ενδιέφερε πάνω από όλα ήταν να περιγράψει την ζωή, όπως την έβλεπε και την καταλάβαινε ο ίδιος στα βρόμικα στενά και τις πολύβουες ταβέρνες του Λονδίνου.

Στην εποχή μας, το θέατρο δεν είναι η μόνη πηγή διασκέδασης. Η τηλεόραση και ο κινηματογράφος έκαναν την τέχνη πιο προσιτή στον κόσμο. Τα σημερινά έργα μπορούν να προβληθούν ταυτόχρονα σε εκατομμύρια θεατές ανά τον κόσμο.
Τα έργα του Σαίξπηρ δε θα μπορούσαν να περιοριστούν μόνο στο θέατρο. Η δημοτικότητα και η καθολικότητα τους επέτρεψε να μεταφερθούν με ευκολία στις νέες τεχνολογίες. Ήδη από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα, σκηνοθέτες και εταιρίες παραγωγής γυρνούσαν ταινίας βασισμένες πάνω τους. Το 1913, προβάλετε η συντομότερη εκδοχή ( 59 λεπτά) του Άμλετ στον κινηματογράφο. Από τότε, όλα τα θεατρικά έργα του Σαίξπηρ έχουν γυριστεί σε ταινίας σε διάφορες χώρες του κόσμου. Στον δυτικό κόσμο αποτελούν πηγή έμπνευσης για αμέτρητες ταινίες σε όλα σχεδόν τα είδη του κινηματογράφου.

Ο Όρσολ Γουέλς σκηνοθέτησε και πρωταγωνίστησε στον Οθέλο ( το 1952 ήταν μια διαφορετική εποχή, που η έλλειψη της πολιτικής ορθότητας επέτρεπε σε λευκούς να παίζουν με «black face») και στον Έμπορο της Βενετίας. Ο Λόρενς Ολίβιε είχε παίξει τον Ριχάρδο τον Τρίτο στην ομώνυμη διάσημη ταινία του 1955. Το 1996, ο Κένεθ Μπράνα σκηνοθετεί την τηλεταινία του Άμλετ, η οποία είναι και η πιο μεγάλη σε μέγεθος ταινία έργου του Σαίξπηρ και διαρκεί 242 λεπτά.

Στην Ιαπωνία γυρίζεται το 1962 η ταινία « Βad Sleep well», η οποία βασίζεται στον Άμλετ και αντί για το βασίλειο της Δανίας εκτυλίσσετε σε μια εταιρία- περιεργάζονται φυσικά το θέμα της εταιρικής απληστία. Το οσκαρικό έργο «West Side Story» βασίζεται στον Ρωμαίο και στην Ιουλιέτα, αλλά εκτυλίσσεται στη Νέα Υόρκη. Η κωμωδία « 10 things I hate about you» είναι η μοντέρνα εκδοχή του κωμικού έργου « Η στρίγγλα που έγινε αρνάκι». Στην Ελλάδα, η ίδια κωμωδία γυρίστηκε ως « Ο Στρίγγλος που έγινε αρνάκι» με τον Λάμπρο Κωνσταντάρα και τη Μάρω Κοντού.
Σε αυτή τη στήλη θα εξερευνήσουμε τις μεταφορές πολλών από τα έργα του μεγάλου Άγγλου Βάρδου στη μεγάλη οθόνη. Πιστεύοντας στη σημασία και τη διαχρονικότητα του έργου του, θέλουμε να προσφέρουμε στον Έλληνα αναγνώστη την ευκαιρία να γνωρίσει καλύτερα τον ποιητή. Η μελέτη του Σαίξπηρ θα μας δώσει τη δυνατότητα να διευρύνουμε τους καλλιτεχνικούς μας ορίζοντες και να αναπτύξουμε περισσότερο την πολιτιστική ζωή στη χώρα μας.

Τα θεατρικά έργα του William Shakespeare.

Τραγωδίες

1. Antony and Cleopatra
2. Coriolanus
3. Cymbeline
4. Hamlet
5. Julius Caesar
6. King Lear
7. Macbeth
8. Othello
9. Romeo and Juliet
10. Timon of Athens
11. Titus Andronicus
12. Troilus and Cressida

Ιστορικά

1. Henry IV, Part I
2. Henry IV, Part II
3. Henry V
4. Henry VI, Part I
5. Henry VI, Part II
6. Henry VI, Part III
7. Henry VIII
8. King John
9. Pericles
10. Richard II
11. Richard III

Κωμωδίες

1. All’s Well That Ends Well
2. As You Like It
3. Comedy of Errors
4. Love’s Labour’s Lost
5. Measure for Measure
6. Merchant of Venice
7. Merry Wives of Windsor
8. Midsummer Night’s Dream
9. Much Ado about Nothing
10. Taming of the Shrew
11. Tempest
12. Twelfth Night
13. Two Gentlemen of Verona
14. Winter’s Tale