Θέματα-ταμπού που κατάφεραν ν’ αγγίξουν πολλά διαφορετικά μουσικά είδη και πολλούς διαφορετικούς καλλιτέχνες
Τη δεκαετία του ’80 η λογοκρισία είχε περιοριστεί αισθητά, γι’ αυτό και τραγούδια με θέμα την σεξουαλική και την έμφυλη ταυτότητα άρχισαν να γράφονται από ποικίλους κι ετερόκλητους δημιουργούς. Στις αρχές των 80s, ο Κώστας Τουρνάς θα μιλήσει για τον «Αχιλλέα απ’ το Κάιρο» μέσα απ’ το δίσκο «Τώρα». Ο ήρωας της γλυκόπικρης αυτής μπαλάντας συγκατοικεί με «κάποιο Μηνά», προκαλώντας τα ήθη των περιοίκων («οι πιο σεμνοί της γειτονιάς/ξέρουν επίθετα που καίνε»). Ωστόσο, το παράξενο αυτό ζευγάρι αξίζει τη συμπάθεια και την επιείκειά μας, αφού «Είναι κάτι παιδιά που δεν γίνονται άντρες/και δε ζουν τη ζωή τη δικιά σου/Είναι κάτι παιδιά που δεν γίνονται άντρες/θα μπορούσαν να είναι παιδιά σου». Το ρεφρέν αυτό ακούγεται μέχρι και σήμερα ως σλόγκαν, καθώς, παρότι κάπως συγκαταβατικό και όχι τόσο εναρμονισμένο με την κουλτούρα της πολιτικής ορθότητας που έχει διαμορφωθεί τα τελευταία χρόνια, καταφέρνει εν τέλει ν’ αποποινικοποιήσει τον έρωτα του Αχιλλέα και του Μηνά.
https://www.youtube.com/watch?v=PyhwwvAGby4
Η λαϊκότροπη μπαλάντα «Φίλε αδερφή ψυχή», σε μουσική Νίκου Ξυδάκη, στίχους Μανώλη Ρασούλη και ερμηνεία Νίκου Παπάζογλου από τον κύκλο τραγουδιών «Τα δήθεν» (1979), αντιμετωπίζει με την ίδια συμπάθεια τους ανθρώπους που ζουν στο περιθώριο, μέσα απ’ τη στροφή «Σε πονώ γιατί είμαι μόνος/φίλε αδελφή ψυχή/όσο μόνος είναι ο κόσμος/στη δική του ενοχή». Το 1997 ο Ρασούλης θα μιλήσει πολύ πιο ανοιχτά. Εμπνεόμενος από το εθνικό σκάνδαλο που προκάλεσε η σχέση της γνωστής τρανσέξουαλ Τζένης Χειλουδάκη με τον εισαγγελέα Ρόδου, θα τραγουδήσει «Γεια σου κυρ-Εισαγγελέα» στο ομώνυμο CD-single παρέα με τους Μπάμπη Τσέρτο, Οπισθοδρομικούς, Λάμπρο Καρελά, Ελένη Καλαϊτζίδου, Αντώνη Καφετζόπουλο και Πέτρο Βαγιόπουλο, ο οποίος υπογράφει και τη μουσική. Πηγαίνοντας κόντρα στους κανόνες και τους νόμους, η παρέα τραγουδάει υπό τους ήχους της λαϊκής ορχήστρας «Στη δική σου αμαρτία/είμαστε όλοι απαρτία», κατανοώντας και δικαιώνοντας πλήρως τα ανθρώπινα πάθη και την τρέλα του έρωτα («Ήτανε αυτή του δρόμου/και αυτός ήταν του νόμου/μα είχε απ’ το Θεό γραφτεί»).
Ο Μάριος είναι άλλος ένας άνθρωπος που υφίσταται την απαξίωση, μέσα απ’ το ομώνυμο τραγούδι σε μουσική κι ερμηνεία Κώστα Χατζή και στίχους Δήμου Βαλσάμη, από το δίσκο «Στίγματα του καιρού» (1984). Μετά το διαζύγιο των γονιών του, ο Μάριος θα μεγαλώσει με τη γιαγιά του και δεν θ’ αργήσει να συστηθεί ως Μαριλού και να «κάνει πιάτσα στη Συγγρού». Ένα βράδυ, θα συναντήσει τον πατέρα του ως πελάτη, με την κατάληξη να είναι τραγική («Με τις φλέβες του κομμένες/τον μαζέψαν την αυγή/οι βλεφαρίδες πεταμένες/ και στο χέρι ένα χαρτί»). Ο «Μάριος, το στίγμα του καιρού» θα μπορούσε κάλλιστα να είναι σενάριο κοινωνικής ταινίας των 80s, καθώς τη δεκαετία εκείνη οι σκηνοθέτες ασχολούνταν κατά κόρον με την ομοφυλοφιλία και τις εκδιδόμενες τρανσέξουαλ, αποβλέποντας, βέβαια, στην πρόκληση αυτή καθ’ αυτή και όχι στο καλλιτεχνικό αποτέλεσμα.
Κι όμως, το 1984 ο Τζίμης Πανούσης θα μιλήσει για την ομοφυλοφιλία και τον τρανσεξουαλισμό χωρίς να επιχειρήσει ν’ αφυπνίσει τα κατώτερα ένστικτα των ακροατών. Το «Ένα τραγούδι για το χειμώνα» δεν είναι ούτε δακρύβρεχτο ούτε ηθικοπλαστικό και πρωτακούστηκε στο δίσκο «Αν η γιαγιά μου είχε ρουλεμάν». Με σκληρούς στίχους, ο σπουδαίος τραγουδοποιός καταφέρεται εναντίον των έμφυλων στερεοτύπων («Γιατί δεν πήρα το ρολάκι/που μου πασάραν οι πολλοί/να παίζω το γαλάζιο αγοράκι/με την βαρβάτη την ψωλή») για να μπήξει τελικά το μαχαίρι στο κόκκαλο μ’ ένα σουρεαλιστικό φινάλε («Έχω ένα πόνο στην κοιλιά μου/τη νιώθω να εγκυμονεί/θ’ απλώσω στην ταράτσα τ’ άντερά μου/με μανταλάκια χιαστί/και θα κρεμάσω τα ερμαφρόδιτα μωρά μου/η πρώτη μάνα τραβεστί»).
Τη δεκαετία του ’90 οι Στέρεο Νόβα θα κάνουν αισθητή την παρουσία τους, συστήνοντας την ηλεκτρονική μουσική σ’ ένα ευρύτερο κοινό. Στον πρώτο τους δίσκο (1992), που έχει ως τίτλο το όνομά τους, ο Κωνσταντίνος Βήτα θα γράψει και θα ραπάρει τους στίχους στο «Παιχνίδι της εξουσίας», μιλώντας ανοιχτά για την πατριαρχία («κατά βάθος εξουσία δε σημαίνει αντρισμός») την ομοφοβία («γιατί μισούν αυτό που είσαι κι αυτό που κάνεις») και το bullying («σ’ έναν γκέι τις προάλλες του την έπεσε μια ομάδα»). Γι’ άλλη μια φορά ο ομοφυλόφιλος καταδιώκεται, ωστόσο εδώ δεν υιοθετεί μία παθητική στάση, αλλά καταγγέλλει την καταπάτηση των δικαιωμάτων του.
Μετά τη διάλυση του συγκροτήματος, τα δύο βασικά μέλη του θ’ ακολουθήσουν σόλο καριέρα. Το 2002 ο Μιχάλης Δέλτα διαπιστώνει πως «Τα αγόρια δεν κλαίνε» στο ομότιτλο CD-single και στο album «Ουράνιο τόξο» (2003). Σε αντίθεση με το έντονα πολιτικοποιημένο «Παιχνίδι της εξουσίας», το εν λόγω κομμάτι δεν αναφέρεται ούτε στη βία ούτε στην καταπίεση της ομοερωτικής επιθυμίας. Εδώ σχολιάζεται η εύρεση συντρόφου («Κανείς δεν ερωτεύεται/φοβάται τον καθρέφτη/στο εφήμερο βολεύεται/κανένα αστέρι πια δεν πέφτει»), την οποία οι ομοφυλόφιλοι άντρες επιδιώκουν μέσα από το διαδίκτυο («δακτυλογραφημένη καύλα»), τα γκέι μπαρ («I-Κ-Λάμδα, Sodade και νωρίτερα στο Bee»), ακόμα και την πορνεία («Πλατεία Ομονοίας και Κουμουνδούρου/Αλβανοί και Κούρδοι/ψωνιστήρι μες στην χάπα»). Ο ήρωας μπορεί να περιφέρεται στην underground πλευρά της Αθήνας κι ενίοτε ν’ απογοητεύεται, αλλά πλέον δεν είναι ούτε περιθωριακός ούτε απεγνωσμένος.
Με την έλευση της νέας χιλιετίας οι ομοφυλοφιλικοί υπαινιγμοί θα εμφανιστούν και στην ποπ μουσική σκηνή, παρότι τα gay icons προϋπήρχαν. Το 2008 η Άννα Βίσση θα πει πως «Δεν είναι η αγάπη έγκλημα», τραγουδώντας το «Απαγορευμένο» στον ομώνυμο δίσκο, σε μουσική Kara DioGuardi-Patrick Leonard και στίχους Ελεάνας Βραχάλη. Αν και θα μπορούσε κάλλιστα ν’ αναφέρεται σε ετεροφυλοφιλικό τρίγωνο, το γκέι κοινό της θα νιώσει δικαιωμένο μέσα από στίχους όπως «Σβησ’ το φως κι έλα πιες/ανασφάλειες και ενοχές» και «Λατρεμένο το απαγορευμένο». Αντιστοίχως, στην ποπ «Επιλογή μου», σε μουσική και στίχους Νίκου Καρβέλα στο EP «Αγάπη υπερβολική» και στο album «Κραυγή» (2000), η ερμηνεύτρια υπερασπίζεται την ερωτική της σχέση για την οποία κατακρίνεται λόγω του χαρακτήρα του άλλου ατόμου και όχι λόγω του φύλου του («Μου λέτε πως με κοροϊδεύει/πως δεν μ’ αγαπάει/Πίσω από την πλάτη μου για μένα/άσχημα πως μιλάει»). Παρόλα αυτά το τραγούδι δεν θ’ αργήσει ν’ αποκτήσει ομοφυλοφιλικό πρόσημο, μέσα από τους στίχους «Είναι επιλογή μου/ έτσι θέλω/Εγώ το διάλεξα/ εγώ τ’ αποφάσισα/Κανένας δεν μπορεί να μου πει τι θα κάνω/Κανένας δεν μπορεί να μου πει πώς θα ζήσω». Ευθέως στην ομοφυλοφιλία η Άννα Βίσση θ’ αναφερθεί μόλις το 2017 στο digital single του Νίκου Καρβέλα «Αφού», τραγουδώντας το -μάλλον χοντροκομμένο- «Δεν τραβάω κανένα ζόρι/αν η πρώτη σου η σχέση ήταν αγόρι».
Στη σόλο καριέρα του, ο Καρβέλας θα τραγουδήσει τα dance «Αγόρια» στο «Ρομπότ» (2002), απαριθμώντας σημαντικούς ομοφυλόφιλους άντρες («Ο Όσκαρ Ουάιλντ/ο Τένεσι Ουίλιαμς/μεγάλα κεφάλια/αυτό είναι γνωστό») για να καταλήξει: «Αγόρια που θέλουν αγόρια/Μήπως ξέρουν κάτι που δεν ξέρω εγώ;» Το 2016, λίγο μετά την ψήφιση του συμφώνου συμβίωσης των ομόφυλων ζευγαριών, θα παρουσιάσει στο YouTube το μπλουζ-ροκ «Ετεροομοαμφιφυλόφιλο όν», καταθέτοντας ευθαρσώς τις σκέψεις του. Θυμίζοντας πολιτικό μανιφέστο, το «Ετεροομοαμφιφυλόφιλο ον» θίγει μ’ έναν ακραίο αλλά εύστοχο τρόπο καίρια κοινωνικά ζητήματα («Η φύση δεν είπε ποτέ στους ανθρώπους/Με ποιον τρόπο να φτάνουνε σε οργασμό»).
Την ίδια χρονιά, η θεατρική παράσταση του Αντώνη Μποσκοΐτη «Τη λένε Εύα», με θέμα τη ζωή της drag queen Εύας Κουμαριανού και με πρωταγωνίστρια την ίδια, θα δώσει το έναυσμα για να γραφτεί το ομώνυμο τραγούδι σε μουσική Λένας Πλάτωνος και στίχους Ελένης Φωτάκη. Στα κουπλέ, η Τάνια Τσανακλίδου απαγγέλει τους ποιητικούς στίχους υπό τους ήχους του μελαγχολικού πιάνου, ενώ στο ρεφρέν τραγουδάει χαμηλόφωνα «Τον Άγγελο πεθύμησα να μ’ έπαιρνε αγκαλιά». Όπως μαρτυρά κι ο τίτλος του, το ατμοσφαιρικό αυτό τραγούδι αποτελεί μια προσωπογραφία της Κουμαριανού, με χαρακτηριστικούς στίχους όπως «Είσαι για λύπηση της λεν/μα δε λυπάται» και «Τη λένε Εύα/κι ήταν αγόρι».
Μέχρι σήμερα, λοιπόν, πολλοί δημιουργοί αποπειράθηκαν να μιλήσουν για την ομοφυλοφιλία και την έμφυλη ταυτότητα, από το Μάνο Χατζιδάκι και τους Στέρεο Νόβα μέχρι τον Κώστα Χατζή και το Νίκο Καρβέλα. Δεν ήταν, βέβαια, όλοι τους εξίσου εύστοχοι ούτε έγραψαν όλοι τραγούδια με ιδιαίτερο καλλιτεχνικό ενδιαφέρον. Σε κάθε περίπτωση, τα παραπάνω θέματα άγγιξαν πολλά διαφορετικά μουσικά είδη και πολλούς διαφορετικούς καλλιτέχνες. Ο έρωτας φαίνεται πως κατάφερε να ξεπεράσει τις όχθες που υπάρχουν στο ελληνικό τραγούδι, όπως ακριβώς καταφέρνει να νικάει τους ανθρώπινους νόμους και κανόνες, ακόμα κι όταν τον κατατρέχουν.
