Οι προσωπικοί της δίσκοι από το 1990 έως το 1999
1990-2000
Τη δεκαετία του ’90 οι τραγουδιστές επικρατούν ως οι απόλυτοι πρωταγωνιστές του μουσικού τοπίου και οι πίστες ως ο πιο διαδεδομένος τρόπος διασκέδασης. Οι περισσότεροι απ’ τους συνθέτες των προηγούμενων δεκαετιών παραμένουν παραγωγικοί, με καινούρια τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι να δισκογραφούνται ακόμα και μετά θάνατον, αν και αντιμετωπίζονται περισσότερο ως μύθοι και τα νέα τους έργα τους δεν έχουν τη δέουσα προσοχή. Αντίθετα, οι τραγουδοποιοί κερδίζουν όλο και περισσότερο έδαφος. Η Δήμητρα Γαλάνη θα δώσει βήμα στον Αλκίνοο Ιωαννίδη και στο Νίκο Ζούδιαρη, αναλαμβάνοντας χρέη παραγωγού στον πρώτο τους δίσκο («Στην αγορά του κόσμου», 1993), απ’ τον οποίο θα ξεχωρίσουν η «Ζήνωνος» και η «Αγορά του Αλ Χαλίλι». Ταυτόχρονα, θα προτείνει έναν εναλλακτικό τρόπο διασκέδασης, αναβιώνοντας μέσα απ’ τις εμφανίσεις της στο «Χάραμα» τα λαϊκά πάλκα της δεκαετία του ’60 και του ’70. Όσο για το προσωπικό της ρεπερτόριο, περιλαμβάνει κυρίως δικές της συνθέσεις, πάνω σε στίχους της Λίνας Νικολακοπούλου και του Παρασκευά Καρασούλου.
1990 «Για πιάνο και φωνή»
Στις 15/2/1989 η Δήμητρα Γαλάνη και ο Θάνος Μικρούτσικος βρέθηκαν στις Βρυξέλλες, δίνοντας ένα μοναδικό ρεσιτάλ «για πιάνο και φωνή». Τα πρώτα έξι τραγούδια του δίσκου είναι των Μάνου Χατζιδάκι, Μίκη Θεοδωράκη, Βασίλη Τσιτσάνη, Μάνου Λοΐζου και Δήμου Μούτση, ενώ τα υπόλοιπα πέντε του Θάνου Μικρούτσικου. Εδώ ακούμε και σε πρώτη εκτέλεση από τη Γαλάνη τον «Τυμβωρύχο» και το «Κιλκίς-Χαλκίς, σε μουσική του συνθέτη και στίχους του Κώστα Λαχά. Ο πάντα εμπνευσμένος δημιουργός κάνει το πιάνο του ν’ ακούγεται σαν ολόκληρη ορχήστρα και μαγεύει το κοινό, ερμηνεύοντας με το διακριτό του ύφος τους «Επτά νάνους στο S/S Cyrenia» σε ποίηση Νίκου Καββαδία, που έκτοτε θα γίνουν το σήμα κατατεθέν του. Όσο για τη Γαλάνη, βρίσκεται στην καλύτερη, ίσως, ερμηνευτική της στιγμή, με την «Αχάριστη», του Βασίλη Τσιτσάνη, και το «Πάει έφυγε το τρένο», των Μάνου Χατζιδάκι-Νίκου Γκάτσου, ν’ αποτελούν μάθημα για τους νεότερους τραγουδιστές.
1991 «Μύθοι της Ευρώπης»
Ένα χρόνο μετά το «Για πιάνο και φωνή», η Γαλάνη παρουσιάζει έναν ακόμα δίσκο που καταγράφει μία ιδιαίτερη ζωντανή της εμφάνιση. Οι «Μύθοι της Ευρώπης» ηχογραφήθηκαν στο Αρχαίο Ωδείο Πάτρας και περιλαμβάνουν δέκα ξενόγλωσσα τραγούδια των Kurt Weill, Nino Rota, John Lennon-Paul McCartney, αλλά και του Μάνου Χατζιδάκι, με το «All alone am I» σε στίχους Arthur Altman ν’ ακούγεται δύο φορές. Την ενορχήστρωση αναλαμβάνει η Λένα Πλάτωνος, τραγουδώντας μαζί με την ερμηνεύτρια το «Because» των Beatles. Σε αντίθεση με άλλους live δίσκους, εδώ το κλίμα είναι αρκετά εσωστρεφές, εν πολλοίς δικαιολογημένα, μιας και πρόκειται για ένα αφιέρωμα με συγκεκριμένο περιεχόμενο κι αισθητική. Ωστόσο, καθώς η ατμόσφαιρα της συναυλίας δεν μπορεί ν’ αποδοθεί εύκολα από ένα δίσκο, το αποτέλεσμα που φτάνει στον ακροατή είναι σε αρκετές περιπτώσεις άνευρο.
1991 «Φως»
Η ενασχόληση της Δήμητρας Γαλάνη με τη σύνθεση είχε ξεκινήσει από πολύ νωρίς, αλλά λόγω της συνεργασίας της με όλους τους σπουδαίους μας συνθέτες ντρεπόταν να φανερώσει αυτήν της την πτυχή. Εν τέλει, η Λίνα Νικολακοπούλου την έπεισε να παρουσιάσει τις συνθέσεις της, γράφοντας δύο τραγούδια για την Άλκηστη Πρωτοψάλτη το 1988 («Χειροκρότημα» και «Δικαίωμα»). Ακολούθησαν δύο ακόμη ανέκδοτα τραγούδια της Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου και του Γιάννη Λεκάκη με τη φωνή του Μανώλη Λιδάκη, μέχρι να παρουσιάσει έναν ολόκληρο δίσκο με δικές τις μελωδίες. Τους στίχους υπογράφει ο Παρασκευάς Καρασούλος και τις ενορχηστρώσεις ο Νίκος Κούρος. Ο σημαντικός στιχουργός καταθέτει κι εδώ ποιητικούς στίχους με πολιτικές και κοινωνικές προεκτάσεις, όπως το «Φως», την «Περιουσία» και το «Λόγο της σιωπής», ενώ ο δίσκος κλείνει θεατρικά μ’ ένα ποίημα-αίνιγμα με τίτλο «Του κύκλου η αρχή», όπου στα φωνητικά συμμετέχουν ο Κώστας Μακεδόνας και η Ελευθερία Αρβανιτάκη. Το ερωτικό στοιχείο είναι, βέβαια, κι εδώ έντονο, με τη Γαλάνη να ερμηνεύει αισθαντικά το «Στο πάτωμα τα ρούχα σου» και την ηλεκτρική κιθάρα του Αντώνη Μιτζέλου να μας χαρίζει ένα ατμοσφαιρικό σόλο στο «Έτσι θέλω», σε στίχους Φίλιππου Γράψα. Στο «Φως» περιλαμβάνεται και το «Δυο μέρες μόνο», ένα από τα δημοφιλέστερα τραγούδια της ερμηνεύτριας.
1992 «Μ’ ένα γλυκό αναστεναγμό»
Βασικός υπεύθυνος για τη δουλειά αυτή είναι ο Κώστας Χατζηδουλής, ο οποίος μέσα από τις δισκογραφικές του παραγωγές έφερε στην επιφάνεια πολλά ανέκδοτα έργα. Ο αείμνηστος «Ρακοσυλλέκτης» επέλεξε μαζί με την ερμηνεύτρια σπάνια κι ανέκδοτα τραγούδια απ’ το αρχείο του και επιμελήθηκε το πλούσιο εσώφυλλο του δίσκου, με συλλεκτικές φωτογραφίες, αφίσες και πληροφορίες για το εν λόγω υλικό. Σε ενορχήστρωση Νίκου Κούρου, ακούμε, μεταξύ άλλων, τα ανέκδοτα τραγούδια του Μπαγιαντέρα «Γιατί δεν ήρθες (Καναρινάκι μου)» και «Πρασινομάτα», το «Θέλω να δω τον Πάπα» από την ομώνυμη οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη, με τη συμμετοχή των «Τριών Χαρίτων» (Άννα Παναγιωτοπούλου, Μίνα Αδαμάκη, Νένα Μέντη) και το «Χρόνια πολλά σε λάτρευα» του Γιώργου Λαύκα. Στη «Νύχτα χλωμή» η Λίνα Νικολακοπούλου ντύνει με τους στίχους της μια μελωδία του Amani γραμμένη το 1932, και στα «Χάρτινα καράβια», ο Μάνος Ελευθερίου βάζει λόγια σε μια μουσική που συνοδεύει την έκδοση του Ισκεντέρ Σαμλί «Κωνσταντινούπολις 1836». Η παρουσία του Βασίλη Τσιτσάνη είναι διακριτική αλλά αισθητή, ο τίτλος, άλλωστε, προέρχεται από ένα παραφρασμένο στίχο του «Ό,τι κι αν πω δε σε ξεχνώ» (ο «πικρός» έγινε «γλυκός»), που ακούγεται ως επίλογος με τη συνοδεία του Μανώλη Λιδάκη στη φωνή και της Ευαγγελίας Μαργαρώνη στο πιάνο. Η Γαλάνη επανεκτελεί και τα δύο από τα τρία κομμάτια του δημιουργού που είχε τραγουδήσει σε πρώτη εκτέλεση στο «Σκοπευτήριο» το 1975: την οριεντάλ μπαλάντα «Η σκιά μου κι εγώ» σε στίχους Κώστα Βίρβου και τη «Νοσταλγία», μια λαϊκή καντάδα γραμμένη για την επταετία. Το δίσκο ανοίγει η «Πιο μεγάλη ώρα» του Άκη Πάνου, ένα τραγούδι που η Γαλάνη είχε τραγουδήσει παλιότερα σε μια συναυλία προς τιμήν του δημιουργού στην Ξάνθη, έπειτα από προτροπή δική του. Μέσα από τη νέα αυτή εκτέλεση, η «Πιο μεγάλη ώρα» έφτασε στ’ αυτιά ακόμα περισσότερων ακροατών, διαγράφοντας μια νέα πορεία στο χρόνο.
1994 & 1996 «Η Δήμητρα Γαλάνη στο Χάραμα»
Αναζητώντας τον κατάλληλο χώρο για να παρουσιάσουν τα τραγούδια του δίσκου «Μ’ ένα γλυκό αναστεναγμό», η Γαλάνη και η Νικολακοπούλου αποφασίζουν πως το «Χάραμα» είναι το ιδανικότερο περιβάλλον. Την εποχή εκείνη το θρυλικό κέντρο ήταν σε πλήρη παρακμή κι έτσι ο σκηνογράφος Μανώλης Παντελιδάκης ανέλαβε να το αναδιαμορφώσει. Σύντομα αποφάσισαν να μην αρκεστούν στην παρουσίαση του δίσκου, αλλά να κάνουν ένα εκτενές αφιέρωμα στο λαϊκό και στο ρεμπέτικο τραγούδι. Το αφιέρωμα αυτό διήρκησε τελικά τρεις σεζόν, με τεράστια επιτυχία και με τη συμμετοχή πολλών νέων ερμηνευτών. Αν και μέχρι τότε δεν ήταν ταυτισμένη με το λαϊκό ρεπερτόριο, η συνάντηση της Γαλάνη με τον Τσιτσάνη τής είχε δώσει τα καλύτερα εχέγγυα. Άλλωστε, πριν το «Σκοπευτήριο» είχε ήδη συμμετάσχει στο δίσκο «Τα ωραία του Τσιτσάνη» (1973), τραγουδώντας μαζί του το «Ακρογιαλιές-δειλινά», που οι νεότερες γενιές γνώρισαν μέσα απ’ τη φωνή της, και το 1978 είχε εμφανιστεί μαζί του στο «Θεμέλιο». Στην πρώτη τους γνωριμία, ο μεγάλος δημιουργός της είχε πει χαρακτηριστικά «Εσύ είσαι λαϊκή τραγουδίστρια και δεν το ξέρεις» και το 1977 είχε δηλώσει πως «η Γαλάνη είναι η πιο σημαντική φωνή από τη νέα γενιά». Οι ζωντανές αυτές εμφανίσεις αποτυπώνονται στους δίσκους «Η Δήμητρα Γαλάνη στο Χάραμα» (1994), με τη συμμετοχή της Ελένης Τσαλιγοπούλου, και «Η Δήμητρα Γαλάνη στο Χάραμα-Μέρος Δεύτερο» (1996), με τη συμμετοχή της Έλλης Πασπαλά και του Φίλιππου Πλακιά, ενώ ο Γεράσιμος Ανδρεάτος συμμετέχει και στους δύο δίσκους. Το 1999 κυκλοφόρησε και η ολοκληρωμένη έκδοση, «Live at Harama».
1995 «Ανάσα η τέχνη της καρδιάς
Εν μέσω των εμφανίσεών της στο «Χάραμα», καταθέτει τη δεύτερη ολοκληρωμένη συνθετική της δουλειά, αυτή τη φορά με στίχους της Λίνας Νικολακοπούλου. Την ενορχήστρωση αναλαμβάνει ο Κώστας Παπαδούκας. Η σημαντική στιχουργός καταφέρνει για μία ακόμη φορά να μας συγκινήσει και να μας προβληματίσει: στην «Ατομική μου ενέργεια», σε μουσική Θάνου Μικρούτσικου, «δεν χωρά στην ύλη/που τούτη η ψεύτρα η εποχή/την έχει για Θεό», στο «Εμένα με συμφέρει», σε μουσική Σταμάτη Κραουνάκη, αποδομεί πλήρως τον τρόπο ζωής μας, κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου («Να ζούμε για να ζούμε/δεν βλέπω την ουσία/Γιατί δεν είναι ευ ζην αυτό/αυτό είναι ευθανασία»), ενώ στο «Εγώ μιλάω για δύναμη», δηλώνει πως «οι ευαίσθητοι αμύνονται/στη ζωή κι αργούν/κι η λαχτάρα τους συνήθισε/να πατάει το φρένο». Η συμμετοχή του Βασίλη Παπακωνσταντίνου είναι καταλυτική, τραγουδώντας χαμηλόφωνα την «Άρτεμη», ένα από τα πιο συγκλονιστικά φεμινιστικά τραγούδια όλων των εποχών. Στο «Έφυγα», η Γαλάνη μας φέρνει στο νου τις συνεργασίες της με το Σπανό και το Χατζηνάσιο, ενώ στο «Πώς περνούν οι άνθρωποι» συμμετέχει ηπειρώτικο φωνητικό συγκρότημα με επικεφαλής το Βαγγέλη Κώτσου. Αν και η «Ανάσα» δεν είχε μεγάλη απήχηση, όσο περνούν τα χρόνια κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος. Το «Εγώ μιλάω για δύναμη» έγινε γνωστό πολλά χρόνια μετά, μέσα απ’ τις φωνές της Νατάσσας Μποφίλιου και της Ελεονώρας Ζουγανέλη, η «Άρτεμις» τραγουδήθηκε από την Άλκηστη Πρωτοψάλτη στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά και συμπεριλήφθηκε στα αντίστοιχα album, και το «Εμένα με συμφέρει» ακούγεται πλέον συχνά στους ραδιοφωνικούς σταθμούς. Σε κάθε περίπτωση, πρόκειται για την πιο ολοκληρωμένη συνεργασία της Γαλάνη με τη Νικολακοπούλου και μία απ’ τις σημαντικότερες δουλειές αμφοτέρων.
1997 «Τα χάρτινα»
Ο Τσιτσάνης και το «Χάραμα» ήταν η αφορμή για μία ακόμη δουλειά. Το ρεπερτόριο είναι λαϊκό κι αυτή τη φορά, αν και φλερτάρει αρκετά με το έθνικ. Βασικός συνθέτης ο Τάκης Σούκας κι ενορχηστρωτής ο Κώστας Θεοδώρου. Εδώ συναντάμε για πρώτη φορά και το Νίκο Μωραΐτη. Μαζί με το Σούκα, ο νεαρός στιχουργός υπογράφει τη μεγαλύτερη επιτυχία του δίσκου, τα εξωστρεφή «Χάρτινα», και την ατμοσφαιρική μπαλάντα «Φλόγα στην καρδιά». Με τα «Μήπως» και «Ανακαλύπτω», επίσης σε μουσική Σούκα και στίχους Βασίλη Παπαδόπουλου και Νίκου Λουκά αντίστοιχα, η ερμηνεύτρια αποδεικνύει για μία ακόμη φορά τις ικανότητές στο λαϊκό τραγούδι, ενώ με τη λαϊκότροπη μπαλάντα «Φεύγω σαλπάρω στα βαθιά», ο Μανώλης Λιδάκης φανερώνει το ταλέντο του στη σύνθεση και τη στιχουργική. Τα «Χάρτινα» κλείνουν με δύο στάσεις στο Αζερμπαϊτζάν και στην Αρμενία σε στίχους Νίκου Μωραΐτη, το «Όσες φωτιές», σε μουσική Eldar Mansurov, και τους «Δυο γερανούς», ένα παραδοσιακό κομμάτι διασκευασμένο κι ενορχηστρωμένο από τον Haig Yazdjian.
1998 «Χορός με τη σκιά μου»
Το 1987 η Γαλάνη κλήθηκε στο «Σείριο» για να τραγουδήσει κομμάτια του Μάνου Χατζιδάκι, ενορχηστρωμένα από τον ίδιο. Μεταξύ άλλων, παρουσίασε και δύο καινούρια τραγούδια σε στίχους του συνθέτη, το «Χορό με τη σκιά μου» και την «Προσωπογραφία της μητέρας μου», που είχαν ακουστεί ως ορχηστρικά με τους ίδιους τίτλους στο θρυλικό «Χαμόγελο της Τζοκόντας». Ο Χατζιδάκις σκεφτόταν, μάλιστα, να παρουσιάσει μια νέα εκδοχή της «Τζοκόντας» για τη φωνή της με στίχους του Νίκου Γκάτσου, αλλά το σχέδιο αυτό δεν προχώρησε. Οι ηχογραφήσεις αυτές δεν κυκλοφόρησαν τελικά σε δίσκο το 1987, αλλά έντεκα χρόνια μετά. Εδώ ακούμε για πρώτη φορά με στίχους το «Χορό με τη σκιά μου», καθώς και άλλα οχτώ κομμάτια, κυρίως απ’ το «Μεγάλο Ερωτικό» και τα «Reflections». Το album συμπληρώνουν το «Μην το ρωτάς τον ουρανό/All alone am I», σε στίχους Γιάννη Ιωαννίδη και Arthur Altman, ερμηνευμένο μαζί τον Αλκίνοο Ιωαννίδη το 1998 στο Ηρώδειο, αλλά και τρία καινούρια κομμάτια με στίχους της Νικολακοπούλου. Η «Εποχή της αγάπης», η «Σκάλα τ’ ουρανού» και η «Οριζόντια εικόνα» είχαν ακουστεί ως μουσικά θέματα στην ταινία «The 300 Spartans» (1961) κι ενορχηστρώθηκαν από το Νίκο Κυπουργό, ειδικά για την εν λόγω δουλειά. Η πένα της Νικολακοπούλου κατάφερε να δέσει αρμονικά με το χατζιδακικό σύμπαν, χαρίζοντας στην ερμηνεύτρια τρία σπάνια διαμάντια. Η «Εποχή της αγάπης» ηχογραφήθηκε αρκετά χρόνια μετά κι απ’ το Μάριο Φραγκούλη, δίνοντας και τον τίτλο στη σύμπραξή του με το Μουσικό Σύνολο «Μάνος Χατζιδάκις».
1999 «Να μείνουν μόνο τα τραγούδια»
Η μουσική παράσταση «Να μείνουν μόνο τα τραγούδια» ανέβηκε στη «Μέδουσα» τη σεζόν 1998-1999. Τη σκηνοθεσία ανέλαβε ο Μιχάλη Ρέππας και ο Θανάσης Παπαθανασίου και το ερμηνευτικό κομμάτι η Γαλάνη με τον Κώστα Μακεδόνα, έχοντας μαζί τους μια ομάδα νέων τραγουδιστών κι ηθοποιών (Βασιλική Ανδρίτσου, Φαίδρα Δρούκα, Εύα Καμινάρη, Κρατερός Κατσούλης, Γιάννης Μαθές, Σπύρος Περδίου). Η παράσταση ήταν άκρως επιτυχημένη, καθώς ο Μακεδόνας ήταν εξοικειωμένος με τέτοιου είδους προγράμματα, έχοντας συμμετάσχει σε πολυάριθμες παραστάσεις του Σταμάτη Κραουνάκη, ενώ η Γαλάνη μέσα από το «Χάραμα» είχε αποκτήσει αμεσότητα με το κοινό κι είχε μάθει να εκφράζεται μέσα από το λαϊκό ρεπερτόριο. Το «Χάραμα» την ίδια στιγμή, όμως, υπονομεύει το album αυτό καθ’ αυτό, μιας και οι ηχογραφήσεις των τραγουδιών δεν μπορούν να μεταδώσουν το θεατρικό κλίμα της παράστασης. Περιορισμένοι, λοιπόν, στην ακρόαση των τραγουδιών, η σύγκριση με τους δύο πρόσφατους δίσκους του «Χαράματος» γίνεται αναπόφευκτη, καθώς το ρεπερτόριο, με κομμάτια όπως το «Σκαλοπάτι σου» του Βασίλη Τσιτσάνη και «Ο μαθητής» του Γιώργου Ζαμπέτα, είναι παρόμοιο κι εύκολα μπορεί να μιλήσει κανείς για επανάληψη της επιτυχίας.
Οι προσωπικοί της δίσκοι από το 1990 έως το 1999
1990-2000
Τη δεκαετία του ’90 οι τραγουδιστές επικρατούν ως οι απόλυτοι πρωταγωνιστές του μουσικού τοπίου και οι πίστες ως ο πιο διαδεδομένος τρόπος διασκέδασης. Οι περισσότεροι απ’ τους συνθέτες των προηγούμενων δεκαετιών παραμένουν παραγωγικοί, με καινούρια τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι να δισκογραφούνται ακόμα και μετά θάνατον, αν και αντιμετωπίζονται περισσότερο ως μύθοι και τα νέα τους έργα τους δεν έχουν τη δέουσα προσοχή. Αντίθετα, οι τραγουδοποιοί κερδίζουν όλο και περισσότερο έδαφος. Η Δήμητρα Γαλάνη θα δώσει βήμα στον Αλκίνοο Ιωαννίδη και στο Νίκο Ζούδιαρη, αναλαμβάνοντας χρέη παραγωγού στον πρώτο τους δίσκο («Στην αγορά του κόσμου», 1993), απ’ τον οποίο θα ξεχωρίσουν η «Ζήνωνος» και η «Αγορά του Αλ Χαλίλι». Ταυτόχρονα, θα προτείνει έναν εναλλακτικό τρόπο διασκέδασης, αναβιώνοντας μέσα απ’ τις εμφανίσεις της στο «Χάραμα» τα λαϊκά πάλκα της δεκαετία του ’60 και του ’70. Όσο για το προσωπικό της ρεπερτόριο, περιλαμβάνει κυρίως δικές της συνθέσεις, πάνω σε στίχους της Λίνας Νικολακοπούλου και του Παρασκευά Καρασούλου.
1990 «Για πιάνο και φωνή»
Στις 15/2/1989 η Δήμητρα Γαλάνη και ο Θάνος Μικρούτσικος βρέθηκαν στις Βρυξέλλες, δίνοντας ένα μοναδικό ρεσιτάλ «για πιάνο και φωνή». Τα πρώτα έξι τραγούδια του δίσκου είναι των Μάνου Χατζιδάκι, Μίκη Θεοδωράκη, Βασίλη Τσιτσάνη, Μάνου Λοΐζου και Δήμου Μούτση, ενώ τα υπόλοιπα πέντε του Θάνου Μικρούτσικου. Εδώ ακούμε και σε πρώτη εκτέλεση από τη Γαλάνη τον «Τυμβωρύχο» και το «Κιλκίς-Χαλκίς, σε μουσική του συνθέτη και στίχους του Κώστα Λαχά. Ο πάντα εμπνευσμένος δημιουργός κάνει το πιάνο του ν’ ακούγεται σαν ολόκληρη ορχήστρα και μαγεύει το κοινό, ερμηνεύοντας με το διακριτό του ύφος τους «Επτά νάνους στο S/S Cyrenia» σε ποίηση Νίκου Καββαδία, που έκτοτε θα γίνουν το σήμα κατατεθέν του. Όσο για τη Γαλάνη, βρίσκεται στην καλύτερη, ίσως, ερμηνευτική της στιγμή, με την «Αχάριστη», του Βασίλη Τσιτσάνη, και το «Πάει έφυγε το τρένο», των Μάνου Χατζιδάκι-Νίκου Γκάτσου, ν’ αποτελούν μάθημα για τους νεότερους τραγουδιστές.
1991 «Μύθοι της Ευρώπης»
Ένα χρόνο μετά το «Για πιάνο και φωνή», η Γαλάνη παρουσιάζει έναν ακόμα δίσκο που καταγράφει μία ιδιαίτερη ζωντανή της εμφάνιση. Οι «Μύθοι της Ευρώπης» ηχογραφήθηκαν στο Αρχαίο Ωδείο Πάτρας και περιλαμβάνουν δέκα ξενόγλωσσα τραγούδια των Kurt Weill, Nino Rota, John Lennon-Paul McCartney, αλλά και του Μάνου Χατζιδάκι, με το «All alone am I» σε στίχους Arthur Altman ν’ ακούγεται δύο φορές. Την ενορχήστρωση αναλαμβάνει η Λένα Πλάτωνος, τραγουδώντας μαζί με την ερμηνεύτρια το «Because» των Beatles. Σε αντίθεση με άλλους live δίσκους, εδώ το κλίμα είναι αρκετά εσωστρεφές, εν πολλοίς δικαιολογημένα, μιας και πρόκειται για ένα αφιέρωμα με συγκεκριμένο περιεχόμενο κι αισθητική. Ωστόσο, καθώς η ατμόσφαιρα της συναυλίας δεν μπορεί ν’ αποδοθεί εύκολα από ένα δίσκο, το αποτέλεσμα που φτάνει στον ακροατή είναι σε αρκετές περιπτώσεις άνευρο.
1991 «Φως»
Η ενασχόληση της Δήμητρας Γαλάνη με τη σύνθεση είχε ξεκινήσει από πολύ νωρίς, αλλά λόγω της συνεργασίας της με όλους τους σπουδαίους μας συνθέτες ντρεπόταν να φανερώσει αυτήν της την πτυχή. Εν τέλει, η Λίνα Νικολακοπούλου την έπεισε να παρουσιάσει τις συνθέσεις της, γράφοντας δύο τραγούδια για την Άλκηστη Πρωτοψάλτη το 1988 («Χειροκρότημα» και «Δικαίωμα»). Ακολούθησαν δύο ακόμη ανέκδοτα τραγούδια της Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου και του Γιάννη Λεκάκη με τη φωνή του Μανώλη Λιδάκη, μέχρι να παρουσιάσει έναν ολόκληρο δίσκο με δικές τις μελωδίες. Τους στίχους υπογράφει ο Παρασκευάς Καρασούλος και τις ενορχηστρώσεις ο Νίκος Κούρος. Ο σημαντικός στιχουργός καταθέτει κι εδώ ποιητικούς στίχους με πολιτικές και κοινωνικές προεκτάσεις, όπως το «Φως», την «Περιουσία» και το «Λόγο της σιωπής», ενώ ο δίσκος κλείνει θεατρικά μ’ ένα ποίημα-αίνιγμα με τίτλο «Του κύκλου η αρχή», όπου στα φωνητικά συμμετέχουν ο Κώστας Μακεδόνας και η Ελευθερία Αρβανιτάκη. Το ερωτικό στοιχείο είναι, βέβαια, κι εδώ έντονο, με τη Γαλάνη να ερμηνεύει αισθαντικά το «Στο πάτωμα τα ρούχα σου» και την ηλεκτρική κιθάρα του Αντώνη Μιτζέλου να μας χαρίζει ένα ατμοσφαιρικό σόλο στο «Έτσι θέλω», σε στίχους Φίλιππου Γράψα. Στο «Φως» περιλαμβάνεται και το «Δυο μέρες μόνο», ένα από τα δημοφιλέστερα τραγούδια της ερμηνεύτριας.
1992 «Μ’ ένα γλυκό αναστεναγμό»
Βασικός υπεύθυνος για τη δουλειά αυτή είναι ο Κώστας Χατζηδουλής, ο οποίος μέσα από τις δισκογραφικές του παραγωγές έφερε στην επιφάνεια πολλά ανέκδοτα έργα. Ο αείμνηστος «Ρακοσυλλέκτης» επέλεξε μαζί με την ερμηνεύτρια σπάνια κι ανέκδοτα τραγούδια απ’ το αρχείο του και επιμελήθηκε το πλούσιο εσώφυλλο του δίσκου, με συλλεκτικές φωτογραφίες, αφίσες και πληροφορίες για το εν λόγω υλικό. Σε ενορχήστρωση Νίκου Κούρου, ακούμε, μεταξύ άλλων, τα ανέκδοτα τραγούδια του Μπαγιαντέρα «Γιατί δεν ήρθες (Καναρινάκι μου)» και «Πρασινομάτα», το «Θέλω να δω τον Πάπα» από την ομώνυμη οπερέτα του Θεόφραστου Σακελλαρίδη, με τη συμμετοχή των «Τριών Χαρίτων» (Άννα Παναγιωτοπούλου, Μίνα Αδαμάκη, Νένα Μέντη) και το «Χρόνια πολλά σε λάτρευα» του Γιώργου Λαύκα. Στη «Νύχτα χλωμή» η Λίνα Νικολακοπούλου ντύνει με τους στίχους της μια μελωδία του Amani γραμμένη το 1932, και στα «Χάρτινα καράβια», ο Μάνος Ελευθερίου βάζει λόγια σε μια μουσική που συνοδεύει την έκδοση του Ισκεντέρ Σαμλί «Κωνσταντινούπολις 1836». Η παρουσία του Βασίλη Τσιτσάνη είναι διακριτική αλλά αισθητή, ο τίτλος, άλλωστε, προέρχεται από ένα παραφρασμένο στίχο του «Ό,τι κι αν πω δε σε ξεχνώ» (ο «πικρός» έγινε «γλυκός»), που ακούγεται ως επίλογος με τη συνοδεία του Μανώλη Λιδάκη στη φωνή και της Ευαγγελίας Μαργαρώνη στο πιάνο. Η Γαλάνη επανεκτελεί και τα δύο από τα τρία κομμάτια του δημιουργού που είχε τραγουδήσει σε πρώτη εκτέλεση στο «Σκοπευτήριο» το 1975: την οριεντάλ μπαλάντα «Η σκιά μου κι εγώ» σε στίχους Κώστα Βίρβου και τη «Νοσταλγία», μια λαϊκή καντάδα γραμμένη για την επταετία. Το δίσκο ανοίγει η «Πιο μεγάλη ώρα» του Άκη Πάνου, ένα τραγούδι που η Γαλάνη είχε τραγουδήσει παλιότερα σε μια συναυλία προς τιμήν του δημιουργού στην Ξάνθη, έπειτα από προτροπή δική του. Μέσα από τη νέα αυτή εκτέλεση, η «Πιο μεγάλη ώρα» έφτασε στ’ αυτιά ακόμα περισσότερων ακροατών, διαγράφοντας μια νέα πορεία στο χρόνο.
1994 & 1996 «Η Δήμητρα Γαλάνη στο Χάραμα»
Αναζητώντας τον κατάλληλο χώρο για να παρουσιάσουν τα τραγούδια του δίσκου «Μ’ ένα γλυκό αναστεναγμό», η Γαλάνη και η Νικολακοπούλου αποφασίζουν πως το «Χάραμα» είναι το ιδανικότερο περιβάλλον. Την εποχή εκείνη το θρυλικό κέντρο ήταν σε πλήρη παρακμή κι έτσι ο σκηνογράφος Μανώλης Παντελιδάκης ανέλαβε να το αναδιαμορφώσει. Σύντομα αποφάσισαν να μην αρκεστούν στην παρουσίαση του δίσκου, αλλά να κάνουν ένα εκτενές αφιέρωμα στο λαϊκό και στο ρεμπέτικο τραγούδι. Το αφιέρωμα αυτό διήρκησε τελικά τρεις σεζόν, με τεράστια επιτυχία και με τη συμμετοχή πολλών νέων ερμηνευτών. Αν και μέχρι τότε δεν ήταν ταυτισμένη με το λαϊκό ρεπερτόριο, η συνάντηση της Γαλάνη με τον Τσιτσάνη τής είχε δώσει τα καλύτερα εχέγγυα. Άλλωστε, πριν το «Σκοπευτήριο» είχε ήδη συμμετάσχει στο δίσκο «Τα ωραία του Τσιτσάνη» (1973), τραγουδώντας μαζί του το «Ακρογιαλιές-δειλινά», που οι νεότερες γενιές γνώρισαν μέσα απ’ τη φωνή της, και το 1978 είχε εμφανιστεί μαζί του στο «Θεμέλιο». Στην πρώτη τους γνωριμία, ο μεγάλος δημιουργός της είχε πει χαρακτηριστικά «Εσύ είσαι λαϊκή τραγουδίστρια και δεν το ξέρεις» και το 1977 είχε δηλώσει πως «η Γαλάνη είναι η πιο σημαντική φωνή από τη νέα γενιά». Οι ζωντανές αυτές εμφανίσεις αποτυπώνονται στους δίσκους «Η Δήμητρα Γαλάνη στο Χάραμα» (1994), με τη συμμετοχή της Ελένης Τσαλιγοπούλου, και «Η Δήμητρα Γαλάνη στο Χάραμα-Μέρος Δεύτερο» (1996), με τη συμμετοχή της Έλλης Πασπαλά και του Φίλιππου Πλακιά, ενώ ο Γεράσιμος Ανδρεάτος συμμετέχει και στους δύο δίσκους. Το 1999 κυκλοφόρησε και η ολοκληρωμένη έκδοση, «Live at Harama».
1995 «Ανάσα η τέχνη της καρδιάς
Εν μέσω των εμφανίσεών της στο «Χάραμα», καταθέτει τη δεύτερη ολοκληρωμένη συνθετική της δουλειά, αυτή τη φορά με στίχους της Λίνας Νικολακοπούλου. Την ενορχήστρωση αναλαμβάνει ο Κώστας Παπαδούκας. Η σημαντική στιχουργός καταφέρνει για μία ακόμη φορά να μας συγκινήσει και να μας προβληματίσει: στην «Ατομική μου ενέργεια», σε μουσική Θάνου Μικρούτσικου, «δεν χωρά στην ύλη/που τούτη η ψεύτρα η εποχή/την έχει για Θεό», στο «Εμένα με συμφέρει», σε μουσική Σταμάτη Κραουνάκη, αποδομεί πλήρως τον τρόπο ζωής μας, κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου («Να ζούμε για να ζούμε/δεν βλέπω την ουσία/Γιατί δεν είναι ευ ζην αυτό/αυτό είναι ευθανασία»), ενώ στο «Εγώ μιλάω για δύναμη», δηλώνει πως «οι ευαίσθητοι αμύνονται/στη ζωή κι αργούν/κι η λαχτάρα τους συνήθισε/να πατάει το φρένο». Η συμμετοχή του Βασίλη Παπακωνσταντίνου είναι καταλυτική, τραγουδώντας χαμηλόφωνα την «Άρτεμη», ένα από τα πιο συγκλονιστικά φεμινιστικά τραγούδια όλων των εποχών. Στο «Έφυγα», η Γαλάνη μας φέρνει στο νου τις συνεργασίες της με το Σπανό και το Χατζηνάσιο, ενώ στο «Πώς περνούν οι άνθρωποι» συμμετέχει ηπειρώτικο φωνητικό συγκρότημα με επικεφαλής το Βαγγέλη Κώτσου. Αν και η «Ανάσα» δεν είχε μεγάλη απήχηση, όσο περνούν τα χρόνια κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος. Το «Εγώ μιλάω για δύναμη» έγινε γνωστό πολλά χρόνια μετά, μέσα απ’ τις φωνές της Νατάσσας Μποφίλιου και της Ελεονώρας Ζουγανέλη, η «Άρτεμις» τραγουδήθηκε από την Άλκηστη Πρωτοψάλτη στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά και συμπεριλήφθηκε στα αντίστοιχα album, και το «Εμένα με συμφέρει» ακούγεται πλέον συχνά στους ραδιοφωνικούς σταθμούς. Σε κάθε περίπτωση, πρόκειται για την πιο ολοκληρωμένη συνεργασία της Γαλάνη με τη Νικολακοπούλου και μία απ’ τις σημαντικότερες δουλειές αμφοτέρων.
1997 «Τα χάρτινα»
Ο Τσιτσάνης και το «Χάραμα» ήταν η αφορμή για μία ακόμη δουλειά. Το ρεπερτόριο είναι λαϊκό κι αυτή τη φορά, αν και φλερτάρει αρκετά με το έθνικ. Βασικός συνθέτης ο Τάκης Σούκας κι ενορχηστρωτής ο Κώστας Θεοδώρου. Εδώ συναντάμε για πρώτη φορά και το Νίκο Μωραΐτη. Μαζί με το Σούκα, ο νεαρός στιχουργός υπογράφει τη μεγαλύτερη επιτυχία του δίσκου, τα εξωστρεφή «Χάρτινα», και την ατμοσφαιρική μπαλάντα «Φλόγα στην καρδιά». Με τα «Μήπως» και «Ανακαλύπτω», επίσης σε μουσική Σούκα και στίχους Βασίλη Παπαδόπουλου και Νίκου Λουκά αντίστοιχα, η ερμηνεύτρια αποδεικνύει για μία ακόμη φορά τις ικανότητές στο λαϊκό τραγούδι, ενώ με τη λαϊκότροπη μπαλάντα «Φεύγω σαλπάρω στα βαθιά», ο Μανώλης Λιδάκης φανερώνει το ταλέντο του στη σύνθεση και τη στιχουργική. Τα «Χάρτινα» κλείνουν με δύο στάσεις στο Αζερμπαϊτζάν και στην Αρμενία σε στίχους Νίκου Μωραΐτη, το «Όσες φωτιές», σε μουσική Eldar Mansurov, και τους «Δυο γερανούς», ένα παραδοσιακό κομμάτι διασκευασμένο κι ενορχηστρωμένο από τον Haig Yazdjian.
1998 «Χορός με τη σκιά μου»
Το 1987 η Γαλάνη κλήθηκε στο «Σείριο» για να τραγουδήσει κομμάτια του Μάνου Χατζιδάκι, ενορχηστρωμένα από τον ίδιο. Μεταξύ άλλων, παρουσίασε και δύο καινούρια τραγούδια σε στίχους του συνθέτη, το «Χορό με τη σκιά μου» και την «Προσωπογραφία της μητέρας μου», που είχαν ακουστεί ως ορχηστρικά με τους ίδιους τίτλους στο θρυλικό «Χαμόγελο της Τζοκόντας». Ο Χατζιδάκις σκεφτόταν, μάλιστα, να παρουσιάσει μια νέα εκδοχή της «Τζοκόντας» για τη φωνή της με στίχους του Νίκου Γκάτσου, αλλά το σχέδιο αυτό δεν προχώρησε. Οι ηχογραφήσεις αυτές δεν κυκλοφόρησαν τελικά σε δίσκο το 1987, αλλά έντεκα χρόνια μετά. Εδώ ακούμε για πρώτη φορά με στίχους το «Χορό με τη σκιά μου», καθώς και άλλα οχτώ κομμάτια, κυρίως απ’ το «Μεγάλο Ερωτικό» και τα «Reflections». Το album συμπληρώνουν το «Μην το ρωτάς τον ουρανό/All alone am I», σε στίχους Γιάννη Ιωαννίδη και Arthur Altman, ερμηνευμένο μαζί τον Αλκίνοο Ιωαννίδη το 1998 στο Ηρώδειο, αλλά και τρία καινούρια κομμάτια με στίχους της Νικολακοπούλου. Η «Εποχή της αγάπης», η «Σκάλα τ’ ουρανού» και η «Οριζόντια εικόνα» είχαν ακουστεί ως μουσικά θέματα στην ταινία «The 300 Spartans» (1961) κι ενορχηστρώθηκαν από το Νίκο Κυπουργό, ειδικά για την εν λόγω δουλειά. Η πένα της Νικολακοπούλου κατάφερε να δέσει αρμονικά με το χατζιδακικό σύμπαν, χαρίζοντας στην ερμηνεύτρια τρία σπάνια διαμάντια. Η «Εποχή της αγάπης» ηχογραφήθηκε αρκετά χρόνια μετά κι απ’ το Μάριο Φραγκούλη, δίνοντας και τον τίτλο στη σύμπραξή του με το Μουσικό Σύνολο «Μάνος Χατζιδάκις».
1999 «Να μείνουν μόνο τα τραγούδια»
Η μουσική παράσταση «Να μείνουν μόνο τα τραγούδια» ανέβηκε στη «Μέδουσα» τη σεζόν 1998-1999. Τη σκηνοθεσία ανέλαβε ο Μιχάλη Ρέππας και ο Θανάσης Παπαθανασίου και το ερμηνευτικό κομμάτι η Γαλάνη με τον Κώστα Μακεδόνα, έχοντας μαζί τους μια ομάδα νέων τραγουδιστών κι ηθοποιών (Βασιλική Ανδρίτσου, Φαίδρα Δρούκα, Εύα Καμινάρη, Κρατερός Κατσούλης, Γιάννης Μαθές, Σπύρος Περδίου). Η παράσταση ήταν άκρως επιτυχημένη, καθώς ο Μακεδόνας ήταν εξοικειωμένος με τέτοιου είδους προγράμματα, έχοντας συμμετάσχει σε πολυάριθμες παραστάσεις του Σταμάτη Κραουνάκη, ενώ η Γαλάνη μέσα από το «Χάραμα» είχε αποκτήσει αμεσότητα με το κοινό κι είχε μάθει να εκφράζεται μέσα από το λαϊκό ρεπερτόριο. Το «Χάραμα» την ίδια στιγμή, όμως, υπονομεύει το album αυτό καθ’ αυτό, μιας και οι ηχογραφήσεις των τραγουδιών δεν μπορούν να μεταδώσουν το θεατρικό κλίμα της παράστασης. Περιορισμένοι, λοιπόν, στην ακρόαση των τραγουδιών, η σύγκριση με τους δύο πρόσφατους δίσκους του «Χαράματος» γίνεται αναπόφευκτη, καθώς το ρεπερτόριο, με κομμάτια όπως το «Σκαλοπάτι σου» του Βασίλη Τσιτσάνη και «Ο μαθητής» του Γιώργου Ζαμπέτα, είναι παρόμοιο κι εύκολα μπορεί να μιλήσει κανείς για επανάληψη της επιτυχίας.
