Ιωάννης Βικέλας. Αδιαμφισβήτητα θεωρείται από τους σπουδαιότερους αρχιτέκτονες των τελευταίων 60 ετών στην Ελλάδα. Εργάζεται ακατάπαυστα από το 1958 μέχρι και σήμερα. Έχει σχεδιάσει εμπορικά κέντρα, κτίρια γραφείων, μουσεία, κινηματογράφους, ξενοδοχεία, αεροδρόμια, εργοστάσια, νοσοκομεία, υπουργεία, εκπαιδευτικά ιδρύματα και ό,τι άλλο κτίριο μπορεί κανείς να φανταστεί. Έχει δραστηριοποιηθεί σε όλη την Ελλάδα αλλά περισσότερο στην Αθήνα. Όπου και να κοιτάξεις, θα δεις ένα αρχιτεκτόνημά του. Κτίρια επιβλητικά με δυνατές γραμμές και με διάφορα στιλ. Ο ίδιος άλλωστε είναι ανένταχτος. Δεν θέλει να ανήκει σε κανέναν –ισμό. Προτιμά να πειραματίζεται με όλα τα στιλ. Δεν θέλει ποτέ να μένει στάσιμος. Πάντα διαβλέπει τις καινούριες αρχιτεκτονικές τάσεις και είναι μπροστά από την εποχή του. Γι’ αυτό άλλωστε κτήριά του που είναι 50 και 60 ετών φαίνονται ακόμα και σήμερα φρέσκα και σύγχρονα. Ποτέ δεν πηγαίνει σε cocktail party για να κάνει δημόσιες σχέσεις και γνωριμίες. Τα έργα του είναι η καλύτερη διαφήμιση. Έχει λάβει αμέτρητες διακρίσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Έχει διδάξει στην Αρχιτεκτονική Σχολή της Πάτρας και στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο στην Κέρκυρα. Το πιο γνωστό του έργο, ο Πύργος Αθηνών, κατέχει τον τίτλο του ψηλότερου κτηρίου στην Ελλάδα. Παρόλα τα επιτεύγματά του, παραμένει σεμνός και προσιτός. Ένας άνθρωπος που, αν και γεννημένος το 1931, έχει ακόμα μεγάλο ενθουσιασμό και αγάπη γι’ αυτό που κάνει. Τον συναντάμε πού αλλού; Στο γραφείο του που είναι γεμάτο ζωντάνια και φως όπου μαζί με τον γιο του Αλέξη και το υπόλοιπο επιτελείο, εργάζονται για να κάνουν την Αθήνα λίγο ομορφότερη.
*φωτογραφίες : Αναστασία Απειρανθίτου
Κύριε Βικέλα, ποια ήταν η αφορμή να ασχοληθείτε με την αρχιτεκτονική;
Στη μητέρα μου άρεσαν οι συχνές μετακομίσεις. Σε μια από αυτές -θυμάμαι- στην οδό Χέυδεν, γοητεύτηκα από τις απέναντι τρεις πολυκατοικίες της γενιάς του ’30. Από τότε αγάπησα την αρχιτεκτονική και ήξερα ότι θα γίνω αρχιτέκτων. Επίσης, όταν ήμουν περίπου 12 χρονών και μέναμε στην οδό 3ης Σεπτεμβρίου στα Πατήσια πήγαινα ως παιδάκι και επισκεπτόμουν το εργαστήρι του Τσαρούχη όπου έβλεπα να φτιάχνουν μακέτες για σκηνικά θεάτρου. Κάτι που πραγματικά με ενθουσίαζε και ίσως με επηρέασε πολύ. Άλλωστε ήταν και η πρώτη μου δουλειά ως φοιτητής. Ίσως ήμουν ο πρώτος μακετίστας της Ελλάδας που έφτιαχνα μακέτες με χαρτόνι. Έως τότε γινόντουσαν κυρίως με γύψο.
Τι το ιδιαίτερο σας κέντρισε στα κτήρια του ’30;
Είχαν έναν ιδιαίτερο και δυνατό χαρακτήρα σε αντίθεση με τις αδιάφορες πολυκατοικίες που επικρατούσαν τότε. Επίσης, δεν έχουν καμία σχέση με τις μετέπειτα πολυκατοικίες του ’50, ’60, ’70, ’80 οι οποίες γέμισαν όλη τη χώρα. Για παράδειγμα αν πάτε στη Θεσσαλονίκη θα δείτε ίδιες πολυκατοικίες σαν να βρίσκεστε στην οδό Αχαρνών. Όμως οι πολυκατοικίες του ’30 είχαν έναν δυναμισμό. Τα μπαλκόνια είχαν στηθαίο χωρίς καγκελάκι, σε αποχρώσεις του μπεζ και του καφέ και με artificiel. Είναι μια τεχνική όπου η επιφάνεια του μπετόν, πριν γίνει πολύ σκληρή, ερχόταν ένα μηχάνημα που είχε μύτες και τη χτυπούσε δημιουργώντας μια επιφάνεια σαν πέτρα. Αυτό ήταν το χαρακτηριστικό των κτηρίων του ’30.
Ποιούς αρχιτέκτονες θαυμάζατε και είχατε ως πρότυπα;
Τελειώνοντας τις σπουδές μου, είχα ως κορυφαία πρότυπα τους αρχιτέκτονες Βουρέκα και Δεκαβάλλα.
Είχατε σκεφτεί στην αρχή της καριέρας σας να κάνετε σταδιοδρομία στο εξωτερικό; Και αν ναι, γιατί μείνατε στην Ελλάδα;
Πραγματικά παρακολουθούσα με θαυμασμό την εξέλιξη της αρχιτεκτονικής στο εξωτερικό, και σε όλη τη διάρκεια της ζωής μου ταξίδευα συχνά προσπαθώντας πάντα να έχω ανοιχτούς τους ορίζοντές μου. Παρ’ όλα αυτά δεν αισθάνθηκα την ανάγκη να φύγω μόνιμα από την πατρίδα μου. Συγχρόνως ένιωθα έναν πολύ μεγάλο ενθουσιασμό να δουλέψω και να δημιουργήσω στην Ελλάδα την εποχή μετά τον πόλεμο. Μια εποχή πολύ μεγάλης ανάπτυξης.
Σπουδάσατε στο Ε.Μ.Π. Δίνει εφόδια το ελληνικό πανεπιστήμιο στο νέο αρχιτέκτονα; Προσφέρει κίνητρα να αναπτύξει τη φαντασία του στο σχέδιο;
Στα χρόνια των σπουδών μου είχαμε σπουδαίους δασκάλους, όπως τον Ορλάνδο, τον Μιχελή, τον Πικιώνη και τον Χατζηκυριάκο Γκίκα. Τα μαθήματά τους, όπως της ιστορίας και της αρχιτεκτονικής, ζωγραφικής, διακόσμησης κ.τ.λ. παρ’ ότι πολύ σημαντικά για την καλλιέργειά μας, ήταν όμως, κατά κάποιον τρόπο στην περιφέρεια της αρχιτεκτονικής πράξης και των προβλημάτων της. Στο κομβικό της κτηριολογίας και της σύνθεσης είχαμε την ατυχία να έχουμε μέτριους δασκάλους. Σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει σημαντικά, προσφέροντας πολλαπλά κίνητρα και εναλλακτικές επιλογές στους φοιτητές. Επίσης, γενικά οι αρχιτέκτονες που τελειώνουν το ελληνικό πανεπιστήμιο μπορώ να πω ότι προσαρμόζονται σχετικά εύκολα παρ’ ότι τους λείπουν τα εφόδια και οι γνώσεις για να ξεκινήσουν μια αυτόνομη επαγγελματική πορεία.
Κάποιος που έχει πολλές γνώσεις αλλά υστερεί σε φαντασία, μπορεί να γίνει καλός αρχιτέκτονας;
Δεν μπορεί να υπάρξει αρχιτέκτονας χωρίς φαντασία. Αποτελεί εφόδιο εκ των ων ουκ άνευ. Όμως και η φαντασία τροφοδοτείται ή μένει στάσιμη. Συνεπώς σχετίζεται και με τη συνολικότερη προσωπικότητα και τα ενδιαφέροντα του αρχιτέκτονα.
Πώς ορίζετε τον καλό αρχιτέκτονα;
Καλός αρχιτέκτονας, όπως προανέφερα, χωρίς φαντασία, δημιουργικότητα, γνώστη της σύγχρονης οικοδομικής τεχνολογίας και των αρχιτεκτονικών τεκταινόμενων στον έξω κόσμο είναι δύσκολο να υπάρξει.
Βλέπω σε πολλά έργα σας “ζωγραφισμένα” με μάρμαρο πάνω στο γυαλί κίονες, ζωφόρο, επιστύλιο… Είναι μια αναφορά στην κλασσική εποχή και ένα πάντρεμα του αρχαίου με το σύγχρονο;
Τα έργα αυτά υλοποιήθηκαν μια εποχή που μεσουρανούσε η επιρροή του μεταμοντέρνου στην Ελλάδα. Εγώ δεν ένιωσα ότι ανήκω σε κανέναν–ισμό. Όμως ήμουν συγχρόνως ανοιχτός και δεκτικός από τη φύση μου τόσο σε νέους πειραματισμούς όσο και σε συνεργασίες με ταλαντούχους συναδέλφους, όπως με τον Vittorio Mazzucconi που συνεργαστήκαμε στο εμπορικό κέντρο Agora στο Μαρούσι.
Αν έπρεπε να περιγράψετε το αρχιτεκτονικό στυλ της Αθήνας σε κάποιον που δεν την έχει επισκεφθεί, πώς θα το χαρακτηρίζατε;
Ως μια σύνθετη εικόνα ενός εξέχοντος αλλά ελάχιστου εναπομείναντος νεοκλασικισμού, ανάμεσα σε μία θάλασσα μετριότητας, διακοπτόμενη από λίγες πρωτότυπες και αξιόλογες αρχιτεκτονικές δημιουργίες.
Η Αθήνα είναι μία ασφυκτικά γεμάτη πόλη με μικρούς δρόμους και ελάχιστους χώρους πρασίνου. Γιατί κατέληξε έτσι;
Στα μέσα του 19ου αιώνα είχε συνταχθεί ένα εμπνευσμένο πολεοδομικό σχέδιο για την Αθήνα. Μεγαλοϊδιοκτήτες της εποχής έκαναν τα πάντα για να το ματαιώσουν, γεγονός που οδήγησε στα σημερινά καταστροφικά αποτελέσματα. Βέβαια, σε αυτό συνέβαλλαν και άλλοι μεταγενέστεροι παράγοντες, όπως η αστυφιλία, οι πρόσφυγες που έπρεπε γρήγορα να στεγαστούν και η απουσία στα περισσότερα κτίρια αληθινής αρχιτεκτονικής, καθότι τους αρχιτέκτονες τους είχαν υποκαταστήσει οι μηχανικοί και οι εργολάβοι.
“The Orbit” LIANOU CHALVATZIS ARCHITECTS & VIKELAS ARCHITECTS
Όπως όλα δείχνουν, επανέρχεται σύντομα η μεταφορά συντελεστή δόμησης. Τι οφέλη θα έχουμε από αυτό;
Η μεταφορά συντελεστή δόμησης είναι ένα σημαντικό κίνητρο αν συνδυαστεί και με άλλα, όπως τη μείωση της γραφειοκρατίας αλλά και χρηματοδοτικά κίνητρα που θα μπορούσαν να βοηθήσουν τους ιδιοκτήτες διατηρητέων κτηρίων. Από την άλλη πλευρά η μεταφορά συντελεστή δόμησης μπορεί στις ζώνες υποδοχής να οδηγήσει στα χέρια ικανών αρχιτεκτόνων σε δείγματα επιβλητικής αρχιτεκτονικής ως σύγχρονα τοπόσημα. Αυτό όμως θέλει προσοχή. Αν δεν γίνει σωστά, μπορεί η διαδικασία αυτή να οδηγήσει σε καταστροφικά αποτελέσματα και σε επιδείνωση των συνθηκών ζωής. Χρειάζεται, λοιπόν, προσεκτική έρευνα και σωστές πολεοδομικές μελέτες και όχι άκριτη εφαρμογή του μέτρου αυτού οπουδήποτε.
Με τα δεδομένα που έχουμε πώς θα μπορούσε η Αθήνα να αποσυμφορηθεί και να γίνει μία όμορφη πόλη;
Η αλήθεια όμως είναι ότι πολλές ευκαιρίες περνάνε και χάνονται. Είτε γιατί λείπει ο απαραίτητος ενθουσιασμός και η επιμονή είτε γιατί αφήνονται στα χέρια ανίκανων και ακατάλληλων ανθρώπων. Στην περίπτωση αυτή απλώς αυξάνεται η πίεση στην περιφέρεια ενώ συγχρόνως η μέτρια εικόνα του κέντρου διατηρείται. Το αεροδρόμιο ήταν μια τέτοια ευκαιρία για ανάπλαση της πόλης. Δυστυχώς πέρασαν είκοσι χρόνια μέχρι το έργο του Ελληνικού να πάρει μπρος. Τέτοια έργα μπορούν να συμβάλλουν πολύ θετικά. Δεν αρκούν όμως. Η Αθήνα θα έπρεπε με αφορμή τέτοια μεγάλα έργα, το Μετρό, την ενοποίηση αρχαιολογικών χώρων να αλλάζει πρόσωπο συνολικά.
Υπάρχει από την πλευρά της πολιτείας θέληση για εξωραϊσμό της πόλης;
Ο νέος δήμαρχος της Αθήνας, Κώστας Μπακογιάννης, με πολλαπλές πρωτοβουλίες δημιουργεί σημαντικές προσδοκίες για κάτι τέτοιο. Μένει όμως να φανεί αν θα αφήσει πραγματικά θετικό και ουσιαστικό στίγμα.
Με βάση τη μακρόχρονη πείρα σας, ποια είναι η θέση του κράτους απέναντι σε έναν αρχιτέκτονα; Είναι στο πλευρό του ή δημιουργεί εμπόδια;
Θα έλεγα αδιάφορη έως αρνητική. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια αλλαγή γιατί το αρχιτεκτονικό τοπίο σήμερα δεν είναι το ίδιο και φαίνεται το ενδιαφέρον τουλάχιστον του κόσμου. Όμως λείπουν τα σημαντικά δημόσια έργα και οι αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί σπανίζουν δυστυχώς.
Πώς φαντάζεστε τις πόλεις του μέλλοντος και πώς πιστεύετε ότι θα μοιάζει η Αθήνα σε 50 χρόνια;
Το μέλλον των πόλεων, μεταξύ των οποίων και της Αθήνας, το αντιμετωπίζω με συγκρατημένη δυσπιστία. Η αέναη αύξηση του πληθυσμού τους, δεν τρέφει και πολλές ελπίδες για βελτίωση. Πιστεύω, προϊόντος του χρόνου, θα αποκτήσει μεμονωμένα θεαματικά κτήρια προβολής.
Πείτε μου μερικά κτήρια που έχετε επιμεληθεί και ξεχωρίζετε. Πείτε μου δυο λόγια γι’ αυτά.
Αυτά που ξεχωρίζω είναι αρκετά. Πρώτο μεταξύ αυτών τη νέα πτέρυγα του Υπ. Εξωτερικών για την επισημότητά του, Τον Πύργο Αθηνών για την ελληνοπρέπειά του, Τον Πύργο Atrina γιατί αναδύεται από το έδαφος ανάλαφρα, το συγκρότημα Agora ως ένα από τα σημαντικότερα σύμβολα του μεταμοντέρνου κινήματος -το οποίο δυστυχώς δεν συντηρήθηκε όπως θα του άξιζε-, μια βίλλα στο Ψυχικό επί της οδού Αγίου Δημητρίου για την πρωτοτυπία της, ένα συγκρότημα τριών κτηρίων γραφείων στο Μαρούσι επί της Λ. Κηφισίας για τη δυνατή του παρουσία, κάποια μικρά κτίρια διαμερισμάτων στο Ψυχικό για την ιδιαιτερότητά τους, το κτίριο Αρβανίτη επί της Λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας για τον πλούτο των λεπτομερειών του, το Κυκλαδικό Μουσείο, το Μουσείο Β. & Ε. Γουλανδρή, Το εμπορικό κέντρο Galleria στη Γλυφάδα για την ογκοπλαστικότητά του, καθώς και άλλα.
Πείτε μου κάποιες παραπάνω λεπτομέρειες για τα παρακάτω έργα σας:
Polis building complex. Εδώ βλέπουμε πολλές αναφορές στην αρχαιοελληνική αρχιτεκτονική.
Ναι και όχι. Έχει πράγματι κολώνες, αέτωμα αλλά είναι με μεταλλικά στοιχεία και σε μια πιο σύγχρονη και ανάλαφρη απόδοση με λεπτές διατομές σε μια σύνθεση όπου το σύνολο θυμίζει έναν αφηρημένο πίνακα.
Atrium
Ήθελα όταν μπαίνεις να βλέπεις ξαφνικά έναν μεγάλο χώρο να σου κάνει την πρώτη εντύπωση μιας μεγαλοπρέπειας και μιας άνεσης. Επίσης, να μπορείς όταν είσαι στο ένα μπαλκόνι να βλέπεις τα απέναντι καταστήματα.
Atrina
Ο κόσμος δέχτηκε το κτήριο με ενθουσιασμό λόγω της κομψότητας και της ελαφρότητας παρά το μέγεθός του.
Μουσείο σύγχρονης τέχνης
Στο μουσείο αυτό έγιναν πέντε υπόγεια για να καλυφθούν στοιχειωδώς οι λειτουργικές του ανάγκες. Ένα πολύ σύνθετο και μοναδικό έργο αντιστήριξης που έφτασε τα είκοσι επτά μέτρα βάθος από τη μια πλευρά εξαιτίας και της κλίσης του οικοπέδου. Θεωρώ πάντως ότι η μεγαλύτερη πρόκληση ήταν ο διάλογος του νέου και του παλιού δεδομένης και της δυσκολίας που έχει ούτως ή άλλως η προσθήκη καθ’ ύψος σε ένα διατηρητέο.
Galleria
Ήθελα να κάνω μία δυνατή εικόνα για τον περαστικό ώστε να τον προσελκύσει στο εσωτερικό του και επεδίωξα να είναι πρωτότυπο. Και το εσωτερικό του έχει στοιχεία που δεν τα βλέπει κανείς σε άλλα εμπορικά κέντρα. Μία ιδιαίτερη οροφή με μεταλλικά μοτίβα που κρέμονταν, το ασανσέρ…
President Hotel
Το κτήριο που προέκυπτε από τον συντελεστή δόμησης θα ήταν ένα ορθογώνιο κτήριο με συνεχείς όψεις. Δηλαδή θα ήταν ένα κοντόχοντρο κτήριο με κακές αναλογίες. Θα βάραινε πολύ τον επισκέπτη. Γι’ αυτό έβαλα αυτή τη σχισμή στη μέση και χωρίζεται σε δύο κάθετες φέτες. Επίσης, επειδή ήταν ξενοδοχείο μοιραία θα υπήρχαν μπαλκόνια. Δεν έβαλα καγκελάκια που θα ήταν κακόγουστο. Τα μπαλκόνια λειτουργούν σαν σκοτίες. Δηλαδή το ίδιο μοτίβο των όψεων επεκτείνεται και στους κάτω ορόφους της βάσης και αυτό θεωρώ ότι του δίνει κομψότητα και δυναμισμό.
Στο president βλέπουμε μία διώροφη πλατφόρμα όπου πάνω της στέκεται το κτήριο. Αυτό το συναντάμε και στο αρχικό σχέδιο του Πύργου Αθηνών
Δημιουργεί μια αντίθεση. Η αντίθεση είναι σπουδαίο συστατικό οποιουδήποτε καλλιτεχνικού έργου. Είναι ένα σημαντικό στοιχείο.
Κρεμαστοί κήποι (Σύνταγμα)
Καθώς γειτνίαζε με το πράσινο του Συντάγματος, σκέφτηκα να συνδέσω το κτήριο με το πράσινο της πλατείας. Αν προσέξει κανείς, οι ζαρντινιέρες συνδέονται με μικρούς δοκούς με το σκελετό του κτηρίου. Έτσι έκανα το πρώτο curtain wall στην Αθήνα. Δηλαδή έγινε ένας γυάλινος τοίχος που περνάει πίσω απί τις ζαρντινιέρες. Δηλαδή αν δεν υπήρχαν οι ζαρντινιέρες, θα φαινόταν ένα συνεχές υαλοστάσιο. Θα σας πω και κάτι άλλο για αυτό το κτήριο. Όταν χτίζεται ένα κτίριο, μπαίνουν σκαλωσιές περιμετρικά και από πάνω λινάτσες που το καλύπτουν. Όταν ολοκληρώνεται η κατασκευή, κατεβάζουν τις λινάτσες σιγά σιγά. Εγώ, επειδή έχω και μία επιχειρηματική φλέβα, πρότεινα στους κατασκευαστές: «Κατεβάστε τις σκαλωσιές και τις λινάτσες όλες μαζί για να φανεί ολόκληρο και όχι σταδιακά και θα δείτε το αποτέλεσμα». Και πράγματι. Αποκαλύφθηκε το κτήριο και η τιμή των τετραγωνικών εκτινάχθηκε! Από 17.000δρχ το τετραγωνικό πήγε στις 23.000δρχ! Η Εθνική Τράπεζα έσπευσε να πάρει όλο το ισόγειο του κτηρίου και με τα εκατομμύρια αυτά, η κατασκευαστική κατάφερε να αγοράσει το οικόπεδο που είναι σήμερα δίπλα στο κτήριο του ΟΤΕ επί της Πατησίων και το οικόπεδο του Πύργου Αθηνών! Καταλαβαίνετε ότι προσέφερα στην Αλβέρτης-Δημόπουλος τεράστια υπεραξία με αυτή την ιδέα και έτσι μου ανέθεσαν και τον Πύργο Αθηνών.
Υπ. Εξωτερικών
Τι είναι ένα υπουργείο; Ένα κτήριο γραφείων. Όλες οι κύριες αρτηρίες της Αθήνας είναι γραφεία. Συγγρού, Σταδίου, Ακαδημίας… Γραφεία, γραφεία, γραφεία… Αισθητικά δεν έχουν καμία αξία. Η μία μετριότητα δίπλα στην άλλη! Έχει καμία σχέση αυτό το κτήριο με όλα αυτά τα γραφεία; Ως υπουργείο εξωτερικών, θέλησα να εκφράσω μια επισημότητα. Πώς μπορείς κανείς αυτό να το επιτύχει; Με στοιχεία νεοκλασικά. Να βάλει κολώνες, αετώματα, παραστάδες, τριγλύφους. Εδώ όμως είπα ότι και η εποχή μας έχει και τη δική της φωνή. Δεν μπορεί να παίρνεις την εποχή του παρελθόντος ατόφια και να τη μεταφέρεις εδώ. Πρέπει να μετουσιώσεις το αρχαίο πνεύμα της επισημότητας, σε μια σύγχρονη μορφή. Έβαλα λοιπόν βάση, κορμό και στέψη σαν τον Παρθενώνα. Μία σύγχρονη αντίληψη της αρχαίας αρχιτεκτονικής. Εκεί έκανα και μία τεχνολογική καινοτομία που την εποχή εκείνη δεν υπήρχε πουθενά στον κόσμο. Ένωσα κατευθείαν το γυαλί με το μάρμαρο. Δενμ μεσολαβεί αλουμίνιο. Το πλαίσιο το εισχώρησα μέσα την κολόνα και το εξαφάνισα. Αν φαίνονταν τα αλουμίνια, όλο το άρωμα του κτιρίου θα είχε εξαφανιστεί.
Σήμερα καθώς περνάτε από αυτά τα εμβληματικά κτήρια, πώς σας κάνει να αισθάνεστε;
Τα βλέπω με ιδιαίτερη ικανοποίηση που δεν τα έχει γεράσει ο χρόνος.
Πώς έτυχε να αναλάβετε την κατασκευή του Πύργου Αθηνών και τι υπήρχε πιο πριν στο σημείο;
Ανάδοχος του Πύργου Αθηνών υπήρξε η μεγαλύτερη κατασκευάστρια εταιρία για την εποχή εκείνη, η Αλβέρτης-Δημόπουλος όπως προανέφερα, για λογαριασμό της οποίας σχεδίασα το κτίριο στο Σύνταγμα με τους κρεμαστούς κήπους, όπως λέτε, ένα έργο που εκτίμησε ιδιαίτερα η εταιρία, με αυτονόητο αποτέλεσμα να μου αναθέσει και τη μελέτη και του Πύργου Αθηνών. Στο χώρο του Πύργου Αθηνών προϋπήρχε ένα εργοστάσιο ξυλείας.
Γιατί διατηρήθηκε η κατοικία (που είναι σήμερα οφθαλμιατρείο) μπροστά από τον πύργο;
Εάν το κτήριο αυτό ήταν στην κατοχή της εταιρίας Αλβέρτης-Δημόπουλος, σίγουρα θα είχε επιδιώξει την κατεδάφισή του πριν αυτό κηρυχθεί διατηρητέο που νομίζω ότι έγινε στην συνέχεια χωρίς να έχει την αξία πολλών άλλων που χάθηκαν τη μεταπολεμική περίοδο.
Τι υλικά χρησιμοποιήθηκαν για την οικοδόμησή του και ποιες κατασκευαστικές καινοτομίες υιοθετήθηκαν;
Τα υλικά στις όψεις του ήταν αλουμίνιο, ανακλαστικό γυαλί και μάρμαρο. Οι ως τότε μαρμάρινες επενδύσεις, γενικά στερεώνονταν με υδαρή τσιμεντοκονία. Στην προκείμενη περίπτωση, η στερέωση για λόγους ασφαλείας, λόγω του μεγάλου ύψους, έγινε με ανοξείδωτα αγκύρια.
Έχει γίνει μεγάλη συζήτηση για τον μικρό πύργο δίπλα στον κύριο. Ποια ήταν η σκέψη πίσω από την κατασκευή του;
Η σκέψη για την παρουσία του μικρού πύργου, ήταν να ενισχυθεί η παρουσία του μεγάλου, δημιουργώντας ένα ανάλογο ευρύτερο περιβάλλον. Με λίγα λόγια, ο Πύργος να μην ορθώνεται μόνος του.
Στην αρχική πρόταση που καταθέσατε το 1967, βλέπουμε ένα εντελώς διαφορετικό κτίριο που θυμίζει έντονα το Atrina. Αυτό το σχέδιο πώς το εμπνευστήκατε; Δείχνει έναν δυναμισμό και μια μεγαλοπρέπεια.
Αυτά επεδίωξα. Όπως το λέτε. Γνωρίζοντας πριν κάνω τον πύργο Αθηνών τους πύργους που υπήρχαν στην Ευρώπη και στην Αμερική, είχα τη φιλοδοξία να κάνω ένα πύργο που να στέκεται ισάξια ή και παραπάνω από τους πύργους διεθνώς.
Γιατί δεν προχωρήσατε με αυτό το σχέδιο;
Δυστυχώς η πλειοψηφία της σχετικής επιτροπής την εποχή της δικτατορίας απέρριψε το πράγματι γοητευτικό αυτό σχέδιο. Δεν το θεώρησαν αρκούντως Ελληνοπρεπές. Οπότε επανασχεδιάστηκε το σύνολο με τελείως άλλη προσέγγιση. Μακέτα της αρχικής ιδέας υπάρχει στο Μουσείο Μπενάκη.
Ωστόσο δεν το εγκαταλείψατε αυτό το σχέδιο και φτιάξατε κάτι παρόμοιο εδώ, στον πύργο που βρισκόμαστε τώρα.
Ναι, αλλά πιο διακριτικό. Με τρεις κατακόρυφες φέτες αντί πέντε.
Έχετε αντιμετωπίσει εμπόδια στην υλοποίηση άλλου κτηρίου;
Φυσικά, αλλά δεν νομίζω στον ίδιο βαθμό. Χρειαζόταν όμως πολύ συχνά μεγάλος αγώνας για να πεισθούν οι διάφοροι ιδιώτες, επιχειρηματίες ή οι επιτροπές για να υλοποιηθεί κάτι διαφορετικό από την πεπατημένη.
Επί δικτατορίας είχε ελευθερωθεί η οικοδόμηση καθ’ ύψος και κατάφερε η Αθήνα να αποκτήσει τα λίγα αλλά εμβληματικά πολυώροφα κτήριά της. Στην μεταπολίτευση όμως απαγορεύτηκε ξανά. Γιατί συνέβη αυτό;
Σε όλες τις χώρες, οι μεγάλες πόλεις κοσμούνται από πύργους, ακόμα και στα Τίρανα, πλουτίζοντάς τες κατά τρόπο καταλυτικό με το πνεύμα του παρόντος. Μετά τη μεταπολίτευση, η πολιτεία με τρόπο στενοκέφαλο κατάργησε τη δυνατότητα παρουσίας υψηλών κτηρίων στην Αθήνα, τα οποία όπως και εδώ στον πύργο Atrina απελευθερώνουν ζωτικό ελεύθερο χρόνο.
Δυστυχώς ισχύει μέχρι και σήμερα αυτός ο κοντόφθαλμος περιορισμός. Πιστεύεται θα αλλάξει αυτό;
Δεν βλέπω να αλλάζει στο άμεσο μέλλον. Εκτός ίσως από κάποια εξαίρεση στο Ελληνικό.
Ο Πύργος Πειραιά είναι ένα εμβληματικό έργο σας σε ένα μοναδικό σημείο που όμως είχε την ατυχία να μην αποπερατωθεί ποτέ. Γιατί σταμάτησαν οι εργασίες;
Η ολοκλήρωσή του σταμάτησε λόγω κακού προγραμματισμού και αβελτηρίας του Δήμου Πειραιά στον οποίο και ανήκει. Η μία δημαρχία μετά την άλλη είχαν την ίδια στενοκεφαλιά. Μπορούσε να αποφέρει στο δήμο μεγάλα οικονομικά οφέλη. Αν είχαν ολοκληρώσει την κατασκευή, θα είχαν αποσβέσει την αξία του άμεσα.
Ο Πύργος Πειραιά έχει πολλές ομοιότητες με τον Πύργο Αθηνών. Σας ζητήθηκε να σχεδιάσετε κάτι στο ίδιο στιλ;
Ο σκελετός του Πύργου και της βάσης είχαν ήδη υλοποιηθεί. Οι όψεις όμως όχι και ήταν μια συνειδητή αρχιτεκτονική επιλογή. Έχει κάποιες ομοιότητες αλλά διαφοροποιείται σαφώς από την ύπαρξη της βάσης ενώ συγχρόνως η εικόνα των όψεων δεν κυριαρχείται από μία κάναβο υποστυλωμάτων σε ένα κλασικό πνεύμα, όπως στον Πύργο Αθηνών.
Εκεί εφαρμόσθηκε μία αντισεισμική θεμελίωση που αν δεν κάνω λάθος έχει και ο Πύργος Αθηνών. Μιλήστε μου λίγο γι’ αυτή.
Μεταξύ των υποστυλωμάτων του Πύργου και της πλάκας θεμελίωσης, τοποθετήθηκαν ειδικά ελαστικά εφέδρανα προκειμένου αυτά να απορροφούν τις μετακινήσεις που προκαλεί ο σεισμός. Αυτά υλοποιήθηκαν πιο αποτελεσματικά και επιτυχημένα στο παράδειγμα του Πύργου Αθηνών.
Υπήρξε κάποιο έργο που σχεδιάσατε και δεν έφτασε να πάρει μορφή, αλλά θέλατε πολύ να το δείτε ολοκληρωμένο;
Ένα έργο που δεν έγινε και το θεωρώ σημαντικό, είναι ο πύργος διαμερισμάτων Sky Garden που θα γινόταν στην Αιξωνή της Γλυφάδας, όπου στη βεράντα κάθε διαμερίσματος θα υπήρχε και μία μικρή πισίνα.
Για ποιους λόγους δεν ξεκίνησε η κατασκευή του;
Η ΕΔΟΚ-ΕΤΕΡ, η εταιρία που θα το κατασκεύαζε, ήταν εκείνη την εποχή η μεγαλύτερη εταιρία κατασκευών στην Ελλάδα και μία από τις μεγαλύτερες στον κόσμο. Κατασκεύαζε φράγματα, οδοποιίες, κτίρια, τα πάντα. Έκανε έργα στη Μ. Ανατολή, στη Λιβύη, στη Νιγηρία κ.τ.λ.. Να φανταστείτε, όταν είχα βρεθεί σε ένα αεροδρόμιο του Παρισιού, έβλεπα στις ουρές των αεροπλάνων το σήμα της ΕΔΟΚ-ΕΤΕΡ! Ήρθαν όμως κάποια πλήγματα. Η εταιρία είχε δραστηριοποιηθεί στη Λιβύη και ο Καντάφι αρνείτο να πληρώσει τα τεράστια έργα που είχε κάνει. Μιλάμε για μεγάλα ποσά. Παράλληλα στη Νιγηρία αλλάζει η κυβέρνηση και γίνεται δικτατορία και αμέσως ανακοινώνει ότι οι πληρωμές σταματάνε. Αυτό ήταν το δεύτερο πλήγμα. Στη Σαουδική Αραβία ήταν εκτελεστικός διευθυντής ένας εξαιρετικός νέος πολιτικός μηχανικός, ο οποίος είχε cart blanche, δηλαδή ελευθερία να παίρνει αποφάσεις εν λευκώ. Είχε την ατυχία όμως η γυναίκα του να έχει το πάθος του τζόγου. Τόσο πού που παρέσυρε κι εκείνον με αποτέλεσμα να χάσει τεράστια ποσά που ήταν κεφάλαια της εταιρίας! Μετά από αυτό ήρθε και ο Παπανδρέου (σ.σ. Ανδρέας) και χτύπησε την ΕΔΟΚ-ΕΤΕΡ μεθοδεύοντας ψευδώς ότι χρωστάει τεράστια ποσά στο ΙΚΑ και έτσι κατάφερε να την αφανίσει. Συνέβαλλαν πολλές συγκυρίες, λοιπόν, με αποτέλεσμα να καταρρεύσει η εταιρία και συνεπώς να μη γίνει το Sky Garden.
Υπήρξε κάποιο άλλο κτήριο που θα θέλατε να δείτε ολοκληρωμένο;
Το κτήριο της πρεσβείας μας στην πρωτεύουσα της Βραζιλίας, τη Brasilia.
Πρίν πάμε στην πρεσβεία, θέλω να νου πείτε δυό λόγια για τη Brasilia. Έχει μία πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία σαν πόλη. Χτίστηκε ολη μέσα σε λίγα χρόνια. Πείτε μας κάποιες πληροφορίες γι’ αυτήν την τεχνητή πόλη
Καταρχάς η πρωτεύουσα της Βραζιλίας ήταν το Ρίο. Το όνειρο των Βραζιλιάνων ήταν να εκμεταλλευτούν το αχανές εσωτερικό της χώρας. Γι αυτό ήθελαν να μεταφέρουν την πρωτεύουσά τους εκεί. Οπότε αποφάσισαν να κάνουν μια πόλη από το μηδέν. Δεν υπήρχε τίποτε πριν εκεί. Μόνο ζούγκλα. Σαν υπανάπτυκτη χώρα όμως, ότι προετοιμασία έκανε ο Πρόεδρος για να ιδρύσει την πόλη –σχέδια, μελέτες κτλ-, ο καινούριος πρόεδρος τα ακύρωνε όλα και έκανε δικά του! Το ίδιο γινόταν και με τον επόμενο και πάει λέγοντας. Ώσπου ένας χαρισματικός πρόεδρος ονόματι Juscelino Kubitschek είπε «εγώ θα την κάνω την καινούρια πρωτεύουσα και θα την προλάβω». Μόλις εξελέγη πρόεδρος ξεκίνησε τις προετοιμασίες, όμως δεν πρόλαβε. Το σύνταγμά τους εκεί δεν δίνει δικαίωμα ο πρόεδρος να εκλεγεί δύο φορές συνεχόμενα. Έτσι είπε «Όταν θα έρθουν οι μεθεπόμενες εκλογές, θα γίνω ξανά πρόεδρος και θα τη κάνω την πόλη». Έχοντας λοιπόν τον 4 χρόνια μπροστά του, ανέθεσε σε έναν απο τους πιο διάσημους αρχιτέκτονες του κόσμου, τον Oscar Niemeyer, να κάνει τα σχέδια της νέας πρωτεύουσας. Θα είχε δημόσια κτίρια, υπουργεία, πλατείες, ναούς… Και άρχισε ο Niemeyer να τα σχεδιάζει ολοταχώς. Μία πόλη ολόκληρη. Tο οικιστικό μέρος το ανέλαβε ο πολεοδόμος Lucio Costa. Για να μην γίνονται διασταυρώσεις, έκανε οικοδομικά τετράγωνα με σχήμα τριφυλλιού. Με αυτή την καινοτομία κατάφερε να μην υπάρχουν φανάρια. Αυτό είχε σαν συνέπεια το ένα οικοδομικό τετράγωνο να έχει μεγάλη απόσταση από το άλλο. Αυτές οι αποστάσεις και η ομοιότητα των κτιρίων, έκαναν όλη αυτή την περιοχή των διαμερισμάτων πολύ αφιλόξενη. Επανεξελέγη πρόεδρος λοιπόν ο Kubitschek και ξεκίνησε η πόλη. Όλα γίνονταν με φρενήρης ρυθμούς. Φανταστείτε οτι στην αρχή δεν υπήρχαν κάν δρόμοι και μετέφεραν τα υλικά με ελικόπτερα! Κέρδισα λοιπόν τον διαγωνισμό που έγινε για την αρχιτεκτονική μελέτη της Ελληνικής πρεσβείας στην Brasilia. Μόλις κατέθεσα το σχέδιο, ο Niemeyer έστειλε επιστολή στον έλληνα Πρέσβη στη Brasilia και εκθείασε το σχέδιό μου. Ήταν μεγάλη τιμή. Ωστόσο το κτήριο δεν έγινε. Ήταν ίσως το πιο σημαντικό έργο της καριέρας μου. Κάθε φορά που το σκέπτομαι, μου προκαλεί ιδιαίτερη θλίψη.
Έχετε ασχοληθεί και με τη ναυπήγηση δύο κρουαζιερόπλοιων. Πώς προέκυψε αυτό;
Υπήρξε ένας Μεξικανός businessman που ο πατέρας του είχε πετρελαιοπηγές και εκείνη την εποχή είχα αναλάβει τον σχεδιασμό της βίλας του στο Καβούρι.Μία απο τις φορές που πήγαινα στο σπίτι του στο Ψυχικό, μου λέει «Κοίταξε κύριε Βικέλα, Θέλω να κάνω κάποια κρουαζιερόπλοια που να μη μοιάζουν με τα άλλα. Δεν θέλω να είναι πολύ μεγάλα. Δεν θέλω κάτι το μαζικό.» Είχε προοπτική να κάνει κάτι εξαιρετικό. Μου λέει «Ανέθεσα τα κρουαζιερόπλοια αυτά σε ένα ναυπηγείο στη Βρέμη, στη Γερμανία. Θέλω να μου πείτε τη γνώμη σας» και μου δίνει τα σχέδια. Του λέω «Συγγνώμη, αλλά η πρώτη εντύπωση είναι σαν να βλέπω ένα μικρό tanker!» Μου απαντάει «Έτσι ε; Θα θέλατε να προτείνετε μια δική σας ιδέα;» Ήμουν αρνητικός. Του απάντησα οτι δεν έχω κάνει ποτέ τέτοιο πράγμα. Αυτός επέμενε να δοκιμάσω. Δέχτηκα λοιπόν την πρόκληση!
Αν δεν είχατε ακολουθήσει την αρχιτεκτονική, ποιο άλλο επάγγελμα πιστεύετε ότι θα σας ταίριαζε;
Μόνο ως αρχιτέκτονα μπορώ να φανταστώ τον εαυτό μου.
“The Orbit” LIANOU CHALVATZIS ARCHITECTS & VIKELAS ARCHITECTS
Ποια είναι η γνώμη σας για το project στο Ελληνικό;
Σε συνέντευξή μου προ δεκαετίας στην Καθημερινή, είχα προτείνει τον Norman Foster ώς τον καταλληλότερο να αναλάβει το έργο. Όπερ και εγένετο! Αν υλοποιηθεί το όραμα του παγκοσμίου φήμης αρχιτέκτονα, το αποτέλεσμα θα είναι ένα έργο σπουδαίο, ξεπερνώντας τα σύνορα της Ελλάδας. Όμως ακόμη πιο σπουδαίο θα είναι αν, όπως είχα υποστηρίξει τότε, κληθούν να συμβάλλουν όχι απλώς καλοί αρχιτέκτονες, αλλά οι καλύτεροι του κόσμου. Η ενιαία αυτή έκταση του Ελληνικού είναι μια μοναδική ίσως περιοχή στην Ευρώπη και είναι τεράστια ευκαιρία στο έργο αυτό που έχει όλες τις δυνατότητες για μια πραγματικά διεθνή ακτινοβολία.
Θέλω το σχόλιό σας και για την ανάπλαση στο κέντρο της Αθήνας. Τον λεγόμενο “Μεγάλο Περίπατο” που είναι ένα αμφιλεγόμενο έργο που έχει λάβει πολλές αρνητικές κριτικές.
Πριν μερικά χρόνια είχαμε τον διαγωνισμό για την πεζοδρόμηση της Πανεπιστημίου. Το έργο ναυάγησε. Και δυστυχώς αντί να πάμε σε ακόμη πιο φιλόδοξες προτάσεις καταλήγουμε φαίνεται σε πρόχειρες λύσεις. Ελπίζω και θέλω να πιστεύω ότι κάποια στιγμή θα προωθηθεί μια λύση που να δώσει ένα όραμα και μια προοπτική.
Τι καινούριο σχεδιάζετε για το μέλλον;
Μετά τη μεγάλη επιτυχία του εμπορικού κέντρου Riverwest σχεδιάσαμε σε συνεργασία με ένα ισπανικό γραφείο μια νέα επέκταση και ένα νέο εμπορικό συγκρότημα. Ανάμεσα στο River West και το νέο συγκρότημα διαμορφώνεται μια ζώνη με πολύ πράσινο, με υδάτινα στοιχεία και καταρράκτες στο βάθος. Η όλη σύνθεση εμπνέεται από την ιδέα μιας σχισμής (ρωγμής) από την οποία ξεπροβάλλει το υδάτινο στοιχείο που αναφέρεται στον Κηφισό ποταμό. Πιθανότατα θα έχει ολοκληρωθεί εντός του καλοκαιριού.
Κύριε Βικέλα, είστε αδιαμφισβήτητα ένας επιτυχημένος άνθρωπος. Κλείνοντας θέλω να μας πείτε τί εφόδια και χαρακτηριστικά πρέπει να έχει ένας νέος για να πετύχει στη ζωή του, ανεξάρτητα από το αν θέλει να ακολουθήσει το δικό σας επάγγελμα.
Πρώτα απ’ όλα να αγαπάει αυτό που θέλει να κάνει, να εργάζεται συστηματικά και με πάθος και να μελετά το παρελθόν και το παρόν. Σε κάθε περίπτωση να έχει ανοιχτούς τους ορίζοντες του στον κόσμο.
Ο κύριος Βικέλας, ακόμα και μέσω πανδημίας, ως ακούραστος εργάτης της τέχνης, συνεχίζει να σχεδιάζει το μέλλον και να διαμορφώνει την πρωτεύουσα μιας χώρας σαν άξιος συνεχιστής της μακραίωνης αρχιτεκτονικής ιστορίας της. Του ευχόμαστε ολόψυχα να είναι καλά και να συνεχίσει να μας χαρίζει όμορφα κτίρια._
