Ο καραγκιοζοπαίχτης επιστρατεύει τις χάρτινες φιγούρες του για να αφηγηθεί την ιστορία των δύο επισκέψεων του Λόρδου Μπάιρον στην Ελλάδα.
H μουσική παράσταση θεάτρου σκιών του Άθω Δανέλλη «Ο Βύρων στην Ελλάδα» φέρνει το θρυλικό ήρωα των παιδικών μας χρόνων Καραγκιόζη και τις ελληνικές περιπέτειες του Λόρδου Μπάιρον στην οθόνη σας μέσω της GNO TV. Η παράσταση θα είναι διαθέσιμη δωρεάν στο nationalopera.gr/GNOTV με ελληνικούς υπότιτλους από τις 5 Ιουνίου έως και τις 31 Δεκεμβρίου 2021.
Στη νέα αυτή ανάθεση της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ, που αποτελεί το πρώτο έργο θεάτρου σκιών με την ιστορική προσωπικότητα του Λόρδου Μπάιρον ως κεντρικό πρόσωπο, ο σημαντικός καραγκιοζοπαίχτης Άθως Δανέλλης επιστρατεύει τις χάρτινες φιγούρες του για να αφηγηθεί την ιστορία των δύο επισκέψεων του Μπάιρον στην Ελλάδα (αρχικά στο πλαίσιο της νεανικής του ευρωπαϊκής περιήγησης και κατόπιν στην υπηρεσία της ελληνικής Εθνεγερσίας) διαμέσου της δραματικής συμπύκνωσης στον ονειρικό χωροχρόνο του παραδοσιακού μπερντέ.
Οι φιγούρες και τα σκηνικά φιλοτεχνήθηκαν από το Γιάννη Παπαδόπουλο (Γιουβάν) μετά από έρευνα σε ιστορικές πηγές της τότε εποχής. Μάλιστα, αρκετές από τις φιγούρες (ανάμεσα τους εκείνες του Λόρδου Μπάιρον με παραδοσιακή στολή, της Κόρης των Αθηνών και του γιατρού Φραντσέσκο Μπρούνο) παρουσιάζονται για πρώτη φορά σε παράσταση θεάτρου σκιών.
Το έργο «Ο Βύρων στην Ελλάδα» αποτελεί ανάθεση της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ στον Άθω Δανέλλη και εντάσσεται στον θεματικό κύκλο «Ωδές στο Βύρωνα», ο οποίος αποδίδει φόρο τιμής στον εμβληματικό ρομαντικό ποιητή και φιλέλληνα Λόρδο Μπάιρον. Τον κύκλο επιμελείται ο συνθέτης Αλέξανδρος Μούζας.
Η παράσταση εξιστορεί τις περιπέτειες του Λόρδου Μπάιρον, από την άφιξή του έως τον πρόωρο θάνατό του στο Μεσολόγγι την άνοιξη του 1824 και αποτελεί μια απόπειρα καταγραφής της επεισοδιακής ζωής του στην Ελλάδα. Η δομή του έργου βασίζεται στους κανόνες του κλασικού ελληνικού θεάτρου σκιών, και η πλοκή ακολουθεί τις αντίστοιχες τεχνικές.
Η διαπραγμάτευση των ελληνικών περιπετειών του Λόρδου Μπάιρον με τα εργαλεία της λαϊκής μουσικοθεατρικής φόρμας του θεάτρου σκιών δεν είναι διόλου αυθαίρετη, δεδομένου πως ο πολυπράγμων Λόρδος καταγράφεται ανάμεσα στους θεατές μιας παράστασης της πρώιμης, τουρκικής εκδοχής του Καραγκιόζη σε καφενείο των Ιωαννίνων το 1809.
Η μεταστροφή της φιγούρας του Λόρδου από τουρίστα «σούπερ σταρ» της ρομαντικής ποίησης σε συνειδητό φιλέλληνα και ευεργέτη της Επανάστασης με διαστάσεις εθνικού ήρωα διαφαίνεται μέσω της ευφάνταστης αφομοίωσής του στον αρχετυπικό κόσμο του Καραγκιόζη, εμπλουτισμένο από επιδέξιες αναφορές σε ιστορικές μορφές όπως ο Αλή Πασάς, o Τζων Χόμπχαουζ και η Τερέζα Μακρή, η «Κόρη των Αθηνών» από το ομώνυμο ποίημα του Μπάιρον, που την ερωτεύτηκε περιπαθώς καταλύοντας στο σπίτι της μητέρας της το 1810 – όταν το κορίτσι βρισκόταν στην ηλικία των δώδεκα ετών.
Σχετικά με την καινοτομία του έργου, ο καραγκιοζοπαίχτης Άθως Δανέλλης σημειώνει: «Ο Λόρδος Βύρων εμφανίζεται ως συμπρωταγωνιστής στο προπολεμικό έργο του θεάτρου σκιών Ο Λόρδος Βύρων και η ανθοπώλις των Αθηνών, αγνώστου δημιουργού. Οι χαρακτήρες, εκτός του Βύρωνα, είναι φανταστικοί και η υπόθεση δεν έχει σχέση με ιστορικά γεγονότα. Άλλωστε και ο Λόρδος της παράστασης μόνο κατ’ όνομα συγγενεύει με τον πραγματικό. Φαίνεται πως το μυθιστόρημα του Κωστή Χαιρόπουλου Ο Λόρδος Βύρων και η Κόρη των Αθηνών δεν αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για κάποιο αντίστοιχο έργο θεάτρου σκιών, παρά το ότι η λαϊκή λογοτεχνία συχνά τροφοδοτούσε με θέματα το ρεπερτόριο του Καραγκιόζη.»
Τη μουσική της παράστασης, που αποτελείται από διασκευές, πρωτότυπες συνθέσεις αλλά και αυτούσιες παραδοσιακές μουσικές φόρμες του ρεπερτορίου του ελληνικού θεάτρου σκιών, επιμελείται ο Δήμος Βουγιούκας. Χαρακτηριστικό στοιχείο είναι επίσης ο αυτοσχεδιασμός (όπως το ταξίμι, ο ποιμενικός σκάρος, ο αμανές…), απαραίτητος στη μουσική του θεάτρου σκιών. Κάθε ήρωας του έργου ξεπροβάλλει στον μπερντέ με το χαρακτηριστικό του μουσικό μοτίβο, καθώς, όπως επισημαίνει ο Δήμος Βουγιούκας, «το ελληνικό θέατρο σκιών είναι μια γνήσια λαϊκή οπερέτα».
Σύνοψη
Πράξη πρώτη
Ο Χατζηαβάτης συναντά στο Τεπελένι τον Σπύρο Κολοβό, γραμματέα του Αλή Πασά, που τον πληροφορεί πως ο Λόρδος Βύρων ταξίδεψε από την Αγγλία για να γνωρίσει την Ελλάδα, την χώρα που τόσο θαυμάζει. Φιλοξενείται στο σεράι του Αλή Πασά. Ο Χατζηαβάτης συναντά τον Καραγκιόζη που εργάζεται στο σεράι. Ο Βύρων γνωρίζεται με τον Καραγκιόζη, τον συμπαθεί, γελά με τα καμώματά του και τον κρατά στην υπηρεσία του. Αναχωρούν για την Αθήνα.
Πράξη δεύτερη
Μετά από μακρά περιοδεία φτάνει με το Χομπχάουζ, τον Καραγκιόζη και την υπόλοιπη συντροφιά στην Αθήνα. Ο Καραγκιόζης συναντά το Χατζηαβάτη που έχει βρεθεί κι εκείνος στην πόλη και του αφηγείται τις περιπέτειές τους. Η παραμονή του Βύρωνα στην Αττική σημαδεύεται από ένα απρόσμενο και φλογερό έρωτα. Αναχωρεί για τη Σμύρνη και Κωνσταντινούπολη και πραγματοποιεί το μεγάλο του όνειρο να διασχίσει τα Δαρδανέλια. Ο Καραγκιόζης βρίσκεται πάντα δίπλα του και το βοηθά. Σύντομα επιστρέφει στην Ελλάδα. Στο νέο κύκλο περιηγήσεων μπαίνει σε κίνδυνο και η ίδια του η ζωή. Αισίως αναχωρεί για την Αγγλία, αφήνοντας πίσω τον αγαπημένο του πλέον υπηρέτη και σύντροφο.
Πράξη τρίτη
Μετά από αρκετά χρόνια ο Χατζηαβάτης πληροφορεί τον Καραγκιόζη πως ο Βύρων επιστρέφει στην Ελλάδα για να βοηθήσει την επανάσταση. Με μεγάλη συγκίνηση συναντώνται στο Μεσολόγγι. Ο Καραγκιόζης μπαίνει και πάλι στην υπηρεσία του Βύρωνα ως στρατιώτης στην ομάδα των Σουλιωτών. Η νέα υποτροπή οδηγεί τον ευγενή στο τέλος του. Ακολουθεί το φινάλε με την Ελλάδα να στεφανώνει τον ήρωα και τους αγγέλους να ανεβάζουν την ψυχή του στους ουρανούς.
Πληροφορίες:
Πρώτη παρουσίαση / Ανάθεση της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ
Δωρεάν προβολή στο nationalopera.gr/GNOTV έως τις 31 Δεκεμβρίου 2021
Η παράσταση βιντεοσκοπήθηκε στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ στο ΚΠΙΣΝ στις 28 Μαρτίου 2021.
Συντελεστές:
Επιμέλεια κύκλου «Ωδές στον Βύρωνα»: Αλέξανδρος Μούζας
Σενάριο, παρουσίαση: Άθως Δανέλλης
Μουσική σύνθεση, διασκευή, επιμέλεια: Δήμος Βουγιούκας
Φιγούρες, σκηνικά: Γιάννης Παπαδόπουλος (Γιουβάν)
Συνεργάτες σκηνής: Απόστολος Γραββάνης, Νικόλας Τζιβελέκης
Μουσικοί: Δήμος Βουγιούκας (ακορντεόν), Κυριάκος Γκουβέντας (βιολί), Ιωάννα Ρήγα (σαντούρι), Δημήτρης Κουφογιώργος (κιθάρα, μαντολίνο)
