Αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους λογοτέχνες του κόσμου, ενώ είναι γνωστός για τα μυθιστορήματά του, «Πόλεμος και Ειρήνη» και «Άννα Καρένινα», που συγκαταλέγονται στα σημαντικότερα έργα όλων των εποχών.
Ποιος είναι στην πραγματικότητα ο μεγάλος Ρώσος λογοτέχνης;
Ο κόμης Λεβ Νικολάγεβιτς Τολστόι, γνωστός στο ελληνικό κοινό ως Λέων Τολστόι, γεννήθηκε στις 9 Σεπτεμβρίου του 1828 (28 Αυγούστου, σύμφωνα με το παλαιό ημερολόγιο), στη Γιάσναγια Πολιάνα της Ρωσίας, από αριστοκρατική οικογένεια. Ορφάνεψε, όμως, από πολύ νωρίς και συγκεκριμένα, προτού κλείσει τα δέκα του χρόνια και από πατέρα και από μητέρα.
Σπούδασε στο πανεπιστήμιο του Καζάν, ανατολικές γλώσσες και νομικά, μα δεν πήρε το δίπλωμά του, καθώς ήταν φύση ανήσυχη, γεμάτη σχέδια και αναμορφωτικές ιδέες, επηρεασμένος από τη Γαλλική Επανάσταση. Θέλησε να αλλάξει τον μικρόκοσμο των Ρώσων χωρικών προς το καλύτερο και να μορφώσει τα παιδιά τους. Ίδρυσε, μάλιστα, και σχολείο, ενώ εξέδωσε κι ένα παιδαγωγικό περιοδικό με τον τίτλο «Γιάσναγια Πολιάνα».
Έχοντας, όμως, μεγάλα χρέη από τη χαρτοπαιξία, αποφάσισε να καταταγεί στο στρατό. Πήρε μέρος στον Κριμαϊκό Πόλεμο (1853-1856), όπου γνώρισε την ψυχή του Ρώσου στρατιώτη και τη φρίκη του πολέμου. Στη συνέχεια, έκανε δύο ταξίδια και γυρίζοντας στη Ρωσία, παντρεύτηκε, το 1862,τη Σοφία Αντρέγιεβνα Μπερς, έκανε οικογένεια κι έζησε ευτυχισμένος «σαν πατριάρχης», όπως έγραψε ο ίδιος. Με την κατά 16 χρόνια μικρότερη σύζυγό του Σοφία Μπερς απέκτησε 13 παιδιά. Το1863, τέλειωσε το διήγημά του «Οι Κοζάκοι», στο οποίο απεικόνισε τους ανθρώπους και τη φύση του Καυκάσου.
Από το 1863 κι εξής, συνεχίζει να μεγαλουργεί. Εκείνη η περίοδος, θα λέγαμε, πως ήταν μια περίοδος λογοτεχνικής άνθησης, για τον Τολστόι, καθώς έγραψε τα δύο μεγαλύτερα αριστουργήματά του, «Πόλεμος και Ειρήνη» (1869), το οποίο αποτελεί μια έξοχη απεικόνιση της ζωής και των συνθηκών της Ρωσίας, στην περίοδο των ναπολεόντειων πολέμων, αλλά και την «Άννα Καρένινα» (1877), ένα δυνατό ψυχογραφικό και οικογενειακό δράμα, όπου αντικατοπτρίζεται ανάμεσα στα άλλα, η τραγωδία μιας γυναίκας που έπεσε θύμα της ψεύτικης και απάνθρωπης ηθικής της κοινωνίας.
Η ανησυχία που τον διακατείχε σαν άνθρωπο, όμως, ταράζει και πάλι τη ζωή του, καθώς ένιωθε τύψεις που ζούσε μέσα στα πλούτη, ενώ τόσοι άλλοι άνθρωποι γύρω του, δυστυχούσαν. Θέλει να τα αφήσει όλα, περιουσία, οικογένεια, δόξα και να ζήσει απλά, σύμφωνα με τις ιδέες του. Από ‘κει εμπνέεται και γράφει τα έργα με τα μεγάλα προβλήματα και τις υψηλές ηθικές αρχές της αγάπης, της καλοσύνης και της συμπόνοιας: «Πατήρ Σέργιος» (1898), «Σονάτα του Κρόιτσερ» (1889), «Αφέντης και δούλος» (1895) και «Ανάσταση» (1899). Έγραψε, ακόμα, και θεατρικά έργα, όπως, «Το κράτος του ζόφου», «Το ζωντανό πτώμα» και «Οι καρποί της Παιδείας» (κωμωδία).
Το 1910 λαμβάνει τη μεγαλύτερη απόφαση της ζωής του, να λησμονήσει τα «εγκόσμια» και να ζήσει μία απλή ζωή μέσα στη φύση. Ωστόσο, έχει φτάσει πια στην ηλικία των 82 ετών και η υγεία του κλονίζεται. Στις 20 Νοεμβρίου (7 Νοεμβρίου, με το παλαιό ημερολόγιο), ο σπουδαίος Ρώσος συγγραφέας, άφησε την τελευταία του πνοή, στο σιδηροδρομικό σταθμό της πόλης Αστάκοβο της Ρωσίας
Η ζωή του «ιερού γίγαντα της λογοτεχνίας», όπως τον ονομάζουν, χαρακτηρίστηκε από μεγάλες αντιθέσεις, όσον αφορά τη φιλοσοφία της ζωής του, καθώς τα πρώτα άσωτα χρόνια της αριστοκρατίας, τα διαδέχτηκε η ριζοσπαστική μεταστροφή του προς την άρνηση του πλούτου, τη φιλανθρωπία και προς έναν ιδιόμορφο ειρηνιστικό και χριστιανικό αναρχισμό, που έτυχε θαυμασμού από προσωπικότητες, όπως ο Γκάντι και ο Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ και επισφραγίστηκε με τον αφορισμό της Ρωσικής Εκκλησίας. Ο Γκάντι, μάλιστα, το συνοψίζει σε μία φράση: «Ο Τολστόι είναι ο μεγαλύτερος απόστολος της μη βίαιης αντίστασης στην εποχή μας».
Ο Λέων Τολστόι είναι ο πιο διάσημος Χριστιανός Αναρχικός και θεωρείται ίσως ο σημαντικότερος εκπρόσωπος του ρεύματος αυτού. Όπως έγραψε «ο χριστιανισμός στην αληθινή του ουσία θέτει ένα τέλος στο Κράτος». Αυτή η πρόταση αποδίδει τη βασική ιδέα που αποτελεί τη βάση του χριστιανικού αναρχισμού…αλλά ο ίδιος δεν αποκάλεσε ποτέ τον εαυτό του αναρχικό.
Οι επιρροές του Τολστόι, τόσο στους σύγχρονούς του, όσο και στις μεταγενέστερες γενιές ήταν ιδιαίτερα σημαντικές και εκφράστηκαν μέσα από κινήματα και κοσμοθεωρίες.Η πιο άμεση επίδραση ήταν αυτή στον Μαχάτμα Γκάντι, με τον οποίο ο Τολστόι διατηρούσε αλληλογραφία, που έγινε πράξη με τον ινδικό εθνικοαπελευθερωτικό, από την βρετανική κυριαρχία, αγώνα ο οποίος και τήρησε στο ακέραιο την τολστοϊκή, μη βίαιη αντίσταση στον εχθρό. Τα φιλοσοφικά πεζογραφήματά του «Το κράτος του ζόφου» και «Ο θάνατος του Ιβάν Ίλιτς» είναι δύο συγκλονιστικά κείμενα ορθόδοξου χριστιανικού αναρχισμού.
Το παιδαγωγικό του όραμα και η συμβολή του στην εκπαίδευση
Μεγάλη ήταν η συμβολή του και στον τομέα της εκπαίδευσης με το μεγάλο του παιδαγωγικό όραμα και την ίδρυση σχολείων στη γενέτειρα του, αντιαυταρχικής, δηλαδή δημοκρατικής εκπαίδευσης, παρ’ όλο που ο ίδιος εγκατέλειψε τις σπουδές και το πανεπιστήμιο του.
Απογοητευμένος με τους λογοτέχνες, τα έργα των οποίων θεωρούσε ότι είναι για λίγους και όχι για τις μάζες των αγροτών, πίστευε ότι αν οι αγρότες δε μπορούσαν να διαβάσουν λογοτεχνία, θα μπορούσε ο ίδιος να τους τη διδάξει. Το όραμα της εκπαίδευσης των αγροτών συμπίπτει με την απελευθέρωση των δουλοπάροικων, το 1861. Οι απόψεις του Τολστόι για την εκπαίδευση ήταν ριζοσπαστικές για την εποχή του και συμβάδιζαν με την όλη κοσμοθεωρία του για τους κοινωνικούς θεσμούς. Οι τρεις κύριες συνιστώσες της παιδαγωγικής του θεώρησης ήταν η ισότητα μαθητή – δασκάλου, η ελευθερία επιλογών και η αρμονία με τη φύση.
Η διδασκαλία στο σχολείο που ίδρυσε στη Γιάσναγια Πολιάνα, πραγματοποιούνταν από φοιτητές, τους οποίους ο Τολστόι βρήκε στη Μόσχα και από τον ίδιο τον Λέοντα. Ακόμη και σήμερα, στο σπίτι του, το οποίο λειτουργεί ως μουσείο, μπορεί κανείς να δει εργαλεία, αρκετά σύνθετα για την εποχή τους, όπως ένα μικροσκόπιο. Τα παιδιά μελετούσαν τις τροχιές των ουράνιων σωμάτων, Φυσική, Χημεία, Μαθηματικά και φυσικά, τον μεγαλύτερο ρόλο είχε η Λογοτεχνία.
Ενώ οι απόψεις του Τολστόι αρχικά δεν έβρισκαν υποστήριξη μεταξύ των ανώτερων κυβερνητικών υπαλλήλων, το σχολείο του ασκούσε μεγάλη επιρροή στο λαό. Ως το 1862 υπήρξαν τουλάχιστον δεκατρία χωριά με αγροτικά σχολεία στην περιοχή του, και οι δάσκαλοί τους ήταν όλοι ενθουσιώδεις υποστηρικτές της παιδαγωγικής προσέγγισης του Τολστόι.
Παρόλο που οι εκπαιδευτικές πρακτικές και οι γραφές του Τολστόι, κατά τη διάρκεια της ζωής του αντιμετωπίστηκαν με εχθρότητα, μετά το θάνατό του, υπήρξε μια τάση να χαρακτηριστεί το έργο του σαν λαμπρό και καινοτόμο και ο ίδιος σαν ένας από τους σημαντικότερους των εκπαιδευτικών μεταρρυθμιστών. Οι μέθοδοί του στο αλφάβητο και την ανάγνωση, η επιμονή του στην αυτάρκεια με την υποχρέωση των σπουδαστών να κάνουν και χειρωνακτική εργασία, και η πεποίθησή του ότι το παιδί πρέπει να έχει την άδεια για όσο το δυνατόν περισσότερη ελευθερία στην τάξη, χαρακτηριστικά γνωρίσματα του συστήματός του, είχαν την επιρροή τους στην προοδευτική εκπαίδευση.
