Σαλβαδόρ Νταλί. Μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα. Ο καλλιτέχνης, το όνομα του οποίου έγινε συνώνυμο με την έννοια του σουρεαλισμού.
Εκκεντρικός, κυκλοθυμικός, αντιφατικός, μεγαλομανής, ανασφαλής, συμπλεγματικός, είχε διαρκώς ανάγκη την προσοχή των άλλων. Υπήρξε ένας από τους πιο γνωστούς ζωγράφους του 20ου αιώνα. Όλη του η ζωή και η πορεία σημαδεύτηκαν από την εκκεντρικότητά του, την ώρα που τα έργα του, η προσωπικότητα του, ακόμα και η εμφάνισή του καταδείκνυαν ότι ένιωθε πιο άνετα στον κόσμο της φαντασίας από ότι στον πραγματικό.
Ο Σαλβαδόρ Νταλί (Salvador Dali), που έφυγε από τη ζωή στις 23 Ιανουαρίου 1989 σε ηλικία 85 ετών, υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους ζωγράφους της Ισπανίας. Συνδέθηκε με το καλλιτεχνικό κίνημα του υπερρεαλισμού και είναι, ακόμα και μετά το θάνατό του, μια από τις πιο εκκεντρικές φυσιογνωμίες που γνώρισε η ανθρωπότητα.
Τα παιδικά του χρόνια
Γεννήθηκε στις 11 Μαΐου 1904 στην πόλη Φιγέρες, μια μικρή πόλη στην επαρχία της Καταλονίας, από μια αρκετά ευκατάστατη οικογένεια. Οι γονείς του είχαν έναν ευτυχισμένο γάμο παρ’ όλες τις αντιθέσεις τους, όπως το ότι ο πατέρας του ήταν άθεος ενώ η μητέρα του θρησκόληπτη καθολική.
Ο ίδιος ονομάστηκε Σαλβαδόρ, τόσο προς τιμήν του πατέρα του, όσο και στη μνήμη ενός μεγαλύτερου αδερφού που πέθανε σε ηλικία 21 μηνών και μόλις εννέα μήνες πριν από τη δική του γέννηση. Μάλιστα τα δύο παιδιά γεννήθηκαν την ίδια ημερομηνία, σύμπτωση που οι γονείς του δεν άφησαν καθόλου απαρατήρητη.
Σε ηλικία 5 ετών, οι γονείς του τον πήγαν στον τάφο του αδερφού του και του είπαν ότι είναι η μετενσάρκωσή του. Κάτι που πίστευε και ο ίδιος ο ζωγράφος, ο οποίος αργότερα δήλωνε ότι ο αδερφός του ήταν “μια πρώτη εκδοχή του εαυτού του”.
Το 1908 θα γεννηθεί η αδερφή του Άννα-Μαρία. Τα δύο παιδιά όμως ζήλευαν το ένα το άλλο. Ο Dali όχι μόνο ήταν ο μεγαλύτερος εξακολουθούσε κιόλας να είναι το επίκεντρο της προσοχής με αποτέλεσμα να κάνει πάντα ό,τι θέλει.
Έτσι ο Dali μεγάλωσε στη σκιά ενός χαμένου αδερφού, γεγονός που καθόρισε τη μετέπειτα ζωή του. Γεμάτος αυτοπεποίθηση καθώς μεγάλωνε με υπερβολική αγάπη και φροντίδα από τους γονείς του. Ταυτόχρονα γεμάτος φοβίες και εμμονές. Μια μάλιστα από τις φοβίες του ήταν τα έντομα. Όταν πήγε στο σχολείο τα άλλα παιδιά για να τον κοροϊδέψουν πετούσαν πάνω του έντομα και περισσότερο ακρίδες. Στη συνέχει ο ζωγράφος θα χρησιμοποιήσει αρκετές φορές τις ακρίδες σε έργα του για να αποτυπώσει τη φρίκη.
Στο σχολείο ήταν μέτριος μαθητής. Ο Dali όμως υπήρξε ένα ιδιαίτερα ανήσυχο πνεύμα και από μικρή ηλικία φάνηκε η κλίση του στις τέχνες και ιδιαίτερα στο σχέδιο και τη ζωγραφική. Ο πατέρας του αυταρχικός και καθόλου ενθουσιώδης με τις ικανότητες του γιού του για τη ζωγραφική και το σχέδιο. Αντίθετα η μητέρα του ήταν ιδιαίτερα υποστηρικτική και τον ενθάρρυνε να ασχοληθεί με την τέχνη. Χάρη στη δική της συμπαράσταση παρακολούθησε τα πρώτα του μαθήματα ζωγραφικής.
Τα πρώτα του καλλιτεχνικά βήματα
Το 1910 και σε ηλικία μόλις 6 ετών δημιούργησε το πρώτο γνωστό του έργο ζωγραφικής, ενώ στα 13 του είχε ήδη ένα μικρό ατελιέ με σημαντικά έργα για την συγκεκριμένη περίοδο της ζωής του.
Από το 1916 θα ξεκινήσει τη φοίτησή του στο Δημόσιο Σχολείο Ζωγραφικής του Φιγέρες, ενώ το 1919 και μόλις τα 15 του συμμετείχε στη δημόσια έκθεση του Δημοτικού Θεάτρου της πόλης του.
Ο θάνατος της μητέρας του
Το 1921, μόλις στα 17 του, χάνει τη μητέρα του από καρκίνο. Όπως ο ίδιος δήλωσε αρκετά χρόνια μετά η απώλεια του ανθρώπου που τον στήριξε όσο κανείς άλλος ήταν το μεγαλύτερο χτύπημα που είχε βιώσει στη ζωή του.
Αρχικά έμεινε με τον πατέρα του, με τον οποίο όμως είχε μια σχέση αγάπης και μίσους. Τόσο η απώλεια της αγαπημένης του μητέρας όσο και ο γάμος του πατέρα του με την ήδη παντρεμένη αδερφή της ήταν οι αιτίες που έφυγε, όχι μόνο από το πατρικό του, αλλά και από την ίδια του την πόλη.
Η αρχή της πορείας του
Έτσι ο Dali πήγε στη Μαδρίτη όπου, αν και έφηβος, ξεκίνησε τις σπουδές του στην Ακαδημία των Τεχνών. Εκεί φοίτησε για τέσσερα χρόνια έως ότου και αποβλήθηκε το 1926. Η αποβολή του επιβλήθηκε μετά την άρνησή του να εξεταστεί στη θεωρία της τέχνης και τη δήλωσή του ότι κανένας από τους καθηγητές της σχολής δεν ήταν άξιος για να κρίνει το δικό του έργο.
Ο Σουρεαλισμός
Μετά την αποβολή του ταξίδεψε για πρώτη φορά στο Παρίσι και γνώρισε το είδωλό του, τον Πάμπλο Πικάσο. Ξεκινά να δημιουργεί το δικό του καλλιτεχνικό στυλ. Στρέφεται σε μια πειραματική ομάδα που δημιουργούσε περίεργα και φανταστικά έργα. Επινόησε την λεγόμενη Παρανοϊκο-κριτική μέθοδο στη ζωγραφική του. Επηρεασμένος από τον Φρόυντ και τα νοήματα των ονείρων και το υποσυνείδητο, δημιουργεί συνθέσεις οι οποίες φαινομενικά είναι αφηρημένες ή και ασυνάρτητες. Στηρίζεται δηλαδή στην ανθρώπινη ικανότητα της συνειρμικής σκέψης. Σύμφωνα με αυτή τη μέθοδο κάθε άτομο μπορεί να συνδέει εικόνες και αντικείμενα που δεν είναι απολύτως σχετικά μεταξύ τους και να δημιουργεί έτσι ένα κολάζ εικόνων.
Έτσι ο Dali απέκτησε πρόσβαση στο υποσυνείδητό του. Μια πρακτική για να κρατήσει τον εαυτό του σε ονειρική κατάσταση ήταν να κοιτάζει σταθερά ένα συγκεκριμένο αντικείμενο μέχρι να μετατραπεί σε άλλη μορφή προκαλώντας ένα είδος ψευδαίσθησης.
Είδε την παράνοια ως μηχανισμό για την κατασκευή της πραγματικότητας, με τα αντικείμενα να μπορούν να ζωντανέψουν ή ακόμα και να δείξουν τα συναισθήματά τους. Όχι πολύ μακριά δηλαδή από αυτό που κάνουν τα παιδιά όταν κοιτάνε τα σύννεφα και φαντάζονται μορφές και πράγματα.
Ο Dali αποτέλεσε τομή για την τέχνη με πολλούς να πιστεύουν ότι τα έργα του είναι η οπτικοποίηση του ασυνείδητου. Αποτέλεσε μάλιστα σημαντική συμβολή στο σουρεαλιστικό κίνημα και δίκαια χρήστηκε ο “Βασιλιάς” του σουρεαλισμού.
Γκαλά – η γυναίκα και μούσα του
Η ερωτική ζωή του καλλιτέχνη ήταν και αυτή αμφιλεγόμενη. Το 1929 γνώρισε και ερωτεύτηκε την Ρωσίδα Έλενα Ιβάνοβνα Ντιακόνοβα, γνωστή ως Γκαλά. Δέκα χρόνια μεγαλύτερη του και παντρεμένη με τον καλύτερο του φίλο Πολ Ελυάρ, έναν από τους μεγαλύτερους Γάλλους ποιητές του 20ου αιώνα.
Τίποτα όμως δεν τον εμπόδισε να “κλέψει” την Γκαλά από το φίλο του. Μάλιστα το πιο παράξενο ήταν ότι ο Ελυάρ δεν φάνηκε να τον πειράζει και οι δύο άντρες παρέμεναν στενοί φίλοι ακόμα και μετά από αυτό το γεγονός.
Η Γκαλά υπήρξε η μούσα του και ο Dali άρχισε στη δεκαετία του ’30 να υπογράφει τους πίνακές του με τα ονόματα και των δύο δηλώνοντας ότι “κυρίως με το αίμα σου, Γκαλά, βάφω τους πίνακές μου”.
Ο ίδιος ο Dali ισχυριζόταν ότι ήταν παρθένος μέχρι που γνώρισε τη Γκαλά καθώς φοβόταν την ανατομία των γυναικείων γεννητικών οργάνων. Σύμφωνα με την αυτοβιογραφία του η φοβία αυτή ξεκίνησε όταν ήταν παιδί. Ο πατέρας του είχε αφήσει ανοιχτό ένα βιβλίο με εικόνες από γεννητικά όργανα τα οποία είχαν προσβληθεί από σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα. Ο μικρός τότε Dali έτυχε να δει τις εικόνες με τα παραμορφωμένα όργανα και δεν τις ξέχασε ποτέ στη ζωή του.
Λέγεται πως η Γκαλά είχε μια ισχυρή σεξουαλική ορμή σε όλη της ζωή με πολλές εξωσυζυγικές σχέσεις, τις οποίες μάλιστα ενθάρρυνε ο Dali. Οι δύο τους οργάνωναν όργια κάθε σαββατοκύριακο στο σπίτι τους. Όπως είχε παραδεχτεί ο ίδιος προτιμούσε να παρακολουθεί από το να συμμετέχει στη σεξουαλική συνεύρεση. Έτσι ο ζωγράφος μπορούσε να απολαύσει το θέαμα και η γυναίκα του να ικανοποιήσει τις ορμές της.
Η Γκαλά πέθανε το 1982 σε ηλικία 88 ετών, μετά από μια σοβαρή γρίπη. Θάφτηκε στο Pubol της Ισπανίας, στην πόλη που ο Dali της είχε κάνει δώρο ένα κάστρο. Λέγεται ότι την περίοδο του θανάτου της είχε σχέση με έναν 22χρονο ηθοποιό. Μετά το θάνατό της ο Dali έπεσε σε κατάθλιψη και αποπειράθηκε να αυτοκτονήσει.
Οι θεωρίες γύρω από τη σεξουαλικότητα, τα πιθανά “φετίχ” και τις “ιδιαιτερότητες” του καλλιτέχνη είναι αμέτρητες. Ωστόσο, δεν είναι καθόλου απίθανο, ένας τόσο εκκεντρικός και επιδειξιομανής καλλιτέχνης όπως ο Dali να δημιουργούσε εξωφρενικές φήμες για τον εαυτό του προκειμένου να τραβήξει την προσοχή του κόσμου. Κάτι που ούτως ή άλλως έκανε σε όλη του τη ζωή με μεγάλη επιτυχία.
Πολιτικές απόψεις
Είχε κατά καιρούς χαρακτηριστεί ως υποστηρικτής του φασιστικού καθεστώτος του Φράνκο στην Ισπανία. Στη διάρκεια του εμφυλίου αρνήθηκε να διαλέξει στρατόπεδο και οι απόψεις του αυτές ήταν η αιτία διαμάχης με πολλά μέλη του υπερρεαλιστικού κινήματος. Συνδέθηκε όμως με το καθεστώς του Φράνκο και κάποιες από τις δημόσιες δηλώσεις του παρείχαν στήριξη στο φασιστικό καθεστώς.
Την προσοχή του ωστόσο είχε κερδίσει και ο Αδόλφος Χίτλερ, με τον οποίο όπως δήλωνε είχε ένα “βίτσιο”. Μάλιστα δήλωνε ότι ο δικτάτορας τον “άναβε” και τον ονειρευόταν όπως οι άντρες ονειρεύονται τις γυναίκες.
Ο Salvador Dali σε όλη του τη ζωή έλεγε διάφορα για να σοκάρει και να προκαλέσει ντόρο. Ποτέ όμως δεν είχε εκφράσει επίσημα τα πολιτικά του πιστεύω. Όπως μάλιστα δήλωνε ο ίδιος δεν είχε πολιτική θέση, ήταν αναρχικός αλλά και μοναρχικός, και τα δύο όμως σε μεταφυσικό επίπεδο και όχι σε πολιτικό.
Ο θάνατος του
Ο Dali πέθανε τελικά στις 23 Ιανουαρίου του 1989 στην πόλη που γεννήθηκε, το Φιγέρες, μετά από ένα καρδιακό επεισόδιο. Ο τάφος του βρίσκεται μέσα στο Μουσείο της πόλης.
Διάσημα έργα του
Ο Dali αποτέλεσε μια από τις πιο εκκεντρικές φυσιογνωμίες της σύγχρονης τέχνης σε όλα τα επίπεδα. Οι δημιουργίες και τα έργα του πάρα πολλά. Κάποια από αυτά είναι:
Η εμμονή της μνήμης. Ίσως ο σπουδαιότερος και πιο γνωστός πίνακάς του. Όπως ο ίδιος έλεγε: “Ο χρόνος είναι η κατεξοχήν παραληρηματική και σουρεαλιστική διάσταση” με τα ρολόγια που λιώνουν να αντιπροσωπεύουν το χάσιμο της σημασίας του χρόνου.
Γαλάτεια των Σφαιρών. Δημιουργήθηκε το 1952 και είναι μια από τις προσωπογραφίες της Γκαλά
Αυτοπορτρέτο με Ψημένο Μπέικον. Πρόκειται για μια ειρωνική αυτοπροσωπογραφία. Ο καλλιτέχνης υποστήριξε με αυτό το έργο ότι το πιο συνεπές πράγμα σε μια αναπαράσταση είναι το δέρμα και όχι το πνεύμα και η ζωτικότητα.
Ο πειρασμός του Αγίου Αντωνίου. Το γνωστό αυτό έργο, ζωγραφίστηκε στη Νέα Υόρκη. Είναι η πρώτη και μοναδική φορά που ο Dali πήρε μέρος σε ένα διαγωνισμό.
Ο μεγάλος αυνανιστής. Πρόκειται για αυτοπορτρέτο και έχει σχέση με τον φόβο και τη σιχαμάρα που είχε ο ζωγράφος για το σεξ.
Το Αίνιγμα του Χίτλερ. Ένας από τους πολλούς πίνακες που ο Dali απεικόνιζε τον Χίτλερ με έμμεσο ή άμεσο τρόπο. Πρόκειται για έναν από τους πιο αμφιλεγόμενους πίνακές του. Σε αυτόν ο καλλιτέχνης έχει ζωγραφίσει ένα μεγάλο πιάτο με μια μικροσκοπική φωτογραφία του δικτάτορα και ένα τεράστιο μαύρο ακουστικό τηλεφώνου σε ένα ζοφερό περιβάλλον.
