Τα Πάθη του Χριστού στην κλασσική μουσική, στο Χόλυγουντ και στις ροκ όπερες
Από τη ζωγραφική και τη γλυπτική μέχρι τα κόμιξ και τα εικονογραφημένα παραμύθια, η ζωή και τα Πάθη του Χριστού απασχόλησαν σχεδόν όλες τις μορφές της τέχνης. Στον τομέα της μουσικής, τη μερίδα του λέοντος έχουν τα soundtrack που γράφτηκαν για τις αναρίθμητες ταινίες με θέμα τη ζωή του Θεανθρώπου, αν και μουσικά έργα είχαν γραφτεί και πολύ πριν τη γέννηση του κινηματογράφου:
«Κατά Ματθαίον Πάθη (Matthäus-Passion)»
Στις αρχές του 1727 ο Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ γράφει ένα ορατόριο για σόλο φωνές, διπλή χορωδία και διπλή ορχήστρα, με το λιμπρέτο να βασίζεται κατά κύριο λόγο στα κεφάλαια 26 και 27 του Ευαγγελίου του Ματθαίου. Το έργο παρουσιάστηκε τη Μεγάλη Παρασκευή του 1727, ή 1729 σύμφωνα με άλλες πηγές, και ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων, με πολλούς θεατές να κατηγορούν τον Μπαχ για βλασφημία, θεωρώντας πως κατέθεσε ένα έργο θεατρικό και όχι εκκλησιαστικό. Το θέμα έφθασε μέχρι το δημοτικό συμβούλιο της Λειψίας και είχε ως αποτέλεσμα τα «Κατά Ματθαίον Πάθη» να μείνουν στην αφάνεια για πάρα πολλά χρόνια. Πλέον, βέβαια, σε πολλές χώρες είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με το Πάσχα, ενώ ένα κομμάτι τους χρησιμοποιήθηκε ως μουσική επένδυση της ταινίας του Πιερ Πάολο Παζολίνι «Το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο» (1964).
«Ο Βασιλεύς των Βασιλέων (The King of Kings)»
Γυρισμένη το 1961, η ταινία του Νίκολας Ρέι έχει για πρωταγωνιστή της έναν καταστανόξανθο και γαλανομάτη Χριστό, ενώ ακόμα κι ο τίτλος της, που μεταφρασμένος επακριβώς στα ελληνικά φαντάζει ακόμα πιο αβανταδόρικος, αποτυπώνει τον τρόπο που προσέγγιζε το Χόλυγουντ τη ζωή του Θεανθρώπου. Η ουβερτούρα του Μίκλος Ρόζα, με συμφωνική ορχήστρα, καμπάνες και χορωδία, μας προετοιμάζει για ένα εντυπωσιακό θέαμα, κι είναι γεγονός πως όλα τα μουσικά θέματα είναι εξίσου επικά και μεγαλοπρεπή, ίσως περισσότερο κι απ’ την ίδια την ταινία. Ο «Βασιλεύς των Βασιλέων» δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση την πιο επιτυχημένη κινηματογραφική μεταφορά της ζωής του Χριστού, γι’ αυτό και το soundtrack της δεν είναι και το πιο γνωστό. Καταγράφεται, όμως, ως ένα από τα πλέον αντιπροσωπευτικά της περιόδου εκείνης, όχι μόνο για τη ζωή του Χριστού, αλλά και για όλες τις βιβλικές ταινίες.
«Jesus Christ Superstar»
Αν και πριν τον Άντριου Λόυντ Βέμπερ είχαν κάνει κι άλλοι συνθέτες την απόπειρα να γράψουν μία ροκ όπερα, ο μεγάλος δημιουργός είναι αυτός που φαίνεται να καθιέρωσε το συγκεκριμένο είδος, μέσα από το «Jesus Christ Superstar» σε λιμπρέτο Τιμ Ράις. Το έργο συστήθηκε για πρώτη φορά το 1970 μ’ ένα concept album και ακολούθησε η μεταφορά του στο θέατρο (1971) και στον κινηματογράφο (1973). Εδώ, αφηγητής των Παθών είναι ο Ιούδας και το Θείο Δράμα ντύνεται με ροκ και ποπ ήχους, χωρίς να λείπουν οι πιο λυρικές στιγμές, όπως το πανέμορφο «I don’t know how to love him». Με αναρίθμητους και ηθελημένους αναχρονισμούς, το έργο δίνει τη δυνατότητα στον εκάστοτε σκηνοθέτη ν’ αποτυπώσει τη μόδα και το πολιτικό κλίμα της κάθε εποχής. Πρώτος διδάξας στο ρόλο του Ιησού ο Ίαν Γκίλαν, αν και το έργο ταυτίστηκε με τον Τεντ Νίλι, που υποδύθηκε το Θεάνθρωπο στον κινηματογράφο σαν ένα ευαίσθητο χίπη. Η «Gethsemane» αποτελεί μέχρι και σήμερα ένα από τα εμβληματικότερα και πιο απαιτητικά κομμάτια του μουσικού θεάτρου.
«Ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ (Jesus of Nazareth)»
Η πιο επιτυχημένη μεταφορά της ζωής του Ιησού στη μικρή και στη μεγάλη οθόνη υπογράφεται από το Φράνκο Τζεφιρέλι το 1977. Τη μουσική επένδυση αναλαμβάνει ο βραβευμένος με Όσκαρ Μορρίς Ζαρ, έχοντας στο ενεργητικό του μουσική για ταινίες όπως «Ο Λόρενς της Αραβίας», «Δόκτωρ Ζιβάγκο» και «Ο άνθρωπος που θα γινόταν βασιλιάς». Η μουσική τίτλων αποτελεί συνώνυμο της Μεγάλης Εβδομάδας, αλλά τα υπόλοιπα μουσικά θέματα δεν φαίνονται αντάξια των δυνατοτήτων του, με εξαίρεση την ενσωμάτωση κάποιων στοιχείων της ανατολίτικης μουσικής, που παρουσιάζουν κάποιο ενδιαφέρον. Στην αρχική του έκδοση ο δίσκος περιελάμβανε μόλις έντεκα κομμάτια, ενώ οι επανεκδόσεις του τα επόμενα χρόνια ήταν πολύ λίγες και δυσανάλογες με τη γενικότερη επιτυχία της σειράς.
«Ένας Προφήτης μα τι Προφήτης (Life of Brian)»
Σε αντίθεση με τους Βέμπερ και Ράις, που προσπάθησαν να διηγηθούν μ’ ένα διαφορετικό και κατά πολλούς βλάσφημο τρόπο τα Πάθη του Χριστού, οι Monty Python δεν επιχείρησαν να απεικονίσουν τον ίδιο το Θεάνθρωπο, αφού πρωταγωνιστής της ταινίας τους (1979) δεν είναι ο Χριστός, όπως μαρτυρά κι ο τίτλος της, αλλά ο άσημος Μπράιαν, που όλη του τη ζωή προσπαθεί ν’ αποδείξει σε Ρωμαίους και Ιουδαίους πως δεν είναι ο Μεσσίας. Σε μια τόσο ανατρεπτική κωμωδία το τελευταίο πράγμα που θα μας απασχολούσε είναι η μουσική της επένδυση. Κι όμως, το «Life of Brian» ήταν η αφορμή για τη δημιουργία ενός τραγουδιού που αποδεσμεύτηκε από το πλαίσιο της ταινίας, διαγράφοντας τη δική του πορεία, με αποτέλεσμα πολλοί πλέον να το γνωρίζουν αγνοώντας την προέλευσή του. Ο λόγος, φυσικά, για το «Always Look on the Bright Side of Life» του Έρικ Ιντλ. «Δες τη θετική πλευρά της ζωής», λοιπόν, ακόμα κι όταν βρίσκεσαι πάνω στο σταυρό του μαρτυρίου!
«Τα Πάθη του Χριστού (The Passion of the Christ)»
Η τελευταία, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, ταινία για τις τελευταίες μέρες του Χριστού που κατάφερε να συγκεντρώσει την προσοχή του κοινού και των θεατών και να σημειώσει εμπορική επιτυχία, έστω και για μη καλλιτεχνικούς λόγους, γυρίστηκε απ’ το Μελ Γκίμπσον το 2004 και συζητήθηκε λόγω του ακραίου σαδισμού της. Στην πραγματικότητα, το soundtrack του Τζων Ντέμπνει ίσως να είναι πιο εμπνευσμένο κι απ’ την ίδια την ταινία, χαρίζοντάς του μία υποψηφιότητα για Όσκαρ. Ο εμπνευσμένος συνθέτης δεν περιορίστηκε στα αναμενόμενα επικά θέματα που έχουμε συνηθίσει ν’ ακούμε σε κάθε τέτοιου είδους ταινία, αλλά εισήγαγε έθνικ στοιχεία κι αξιοποίησε στο έπακρο τα φωνητικά και τη χορωδία, στην οποία συμμετέχει και ο ίδιος ο σκηνοθέτης. Καταδικασμένο στη σκιά της ταινίας, ελάχιστοι γνωρίζουν το soundtrack, παρότι μπορεί ν’ ακουστεί και μεμονωμένα.
