«Ντον Τζοβάννι»: Η αριστουργηματική όπερα του Μότσαρτ έρχεται στην Εθνική Λυρική Σκηνή

Ο σκηνοθέτης, ο οποίος τοποθετεί τη δράση της όπερας σε ένα σημερινό ξενοδοχείο, στο μικρόκοσμο μιας πόλης όπου το ιδιωτικό γίνεται δημόσιο και ο χρόνος παραμονής είναι περιορισμένος, σημειώνει:

«Ο θάνατος διατρέχει ως ατμόσφαιρα το Ντον Τζοβάννι – το προφανές είναι ότι ο Διοικητής πεθαίνει, αλλά και η Ντόννα Άννα σκέφτεται να αφαιρέσει τη ζωή της, ο Ντον Οττάβιο λέει ότι είναι πρόθυμος να θυσιάσει τη δική του για να πάρει εκδίκηση γι’ αυτή, ο Λεπορέλλο σχεδόν σκοτώνεται, ο Μαζέττο σχεδόν σκοτώνεται, φοβόμαστε για τη Τσερλίνα… Αλλά φυσικά ο θάνατος που αποτελεί την πολυαναμενόμενη κορύφωση στην οποία οδηγείται η όπερα είναι αυτός του ίδιου του Ντον Τζοβάννι – γίνεται αναπόφευκτος και μάλιστα επιθυμητός από τον ίδιο, καθώς επιλέγει το θάνατο, ακόμη και την Κόλαση, από το να απαρνηθεί το ποιος είναι – καθώς η ατομικιστική απειλή της πλήρους, ανεξέλεγκτης ελευθερίας την οποία αυτός αντιπροσωπεύει μπορεί να εξαφανιστεί μόνο με το θάνατό του. Ο θάνατός του είναι μια έκφραση τάξης που επαναβεβαιώνεται. Όλα τα ίχνη του εξαφανίζονται και η κοινωνία συνεχίζει. Μια μικρογραφική εκδοχή αυτής της επαναδιακήρυξης της τάξης συμβαίνει κάθε φορά που αφήνουμε ένα ξενοδοχείο, καθώς τα δωμάτιά μας απολυμαίνονται και γίνονται και πάλι καινούρια για να δημιουργήσουν ξανά την ψευδαίσθηση ότι ένας νέος ένοικος, απόψε, θα είναι ο πρώτος. Τα ξενοδοχεία είναι σκηνές στις οποίες ζούμε ζωές αψηφώντας τη θνητότητα. Το χάος που δημιουργούμε καθαρίζεται, καμία πράξη δεν έχει συνέπειες και υπάρχουν καθαρά σεντόνια κάθε μέρα.

Τα ξενοδοχεία είναι σημαντικά και για άλλους λόγους. Είναι μέρη όπου συναντώνται διαφορετικά άτομα και τάξεις – είτε πρόκειται για μια αστική εκδήλωση, είτε για ένα γάμο όπου η οικογένεια ξοδεύει τις αποταμιεύσεις της ζωής της, είτε για ένα εύπορο ένοικο που φιλοξενείται εκεί επί μακρόν, είτε για ένα ταξιδιώτη που επισκέπτεται μια πόλη. Μέρη όπου υπάρχει τόσο οικειότητα όσο και ανωνυμία, τόσο ιδιωτικοί όσο και δημόσιοι χώροι. Μέρη στα οποία μεγάλο κομμάτι της λειτουργίας προσανατολίζεται γύρω από αυτό που συμβαίνει αφού πέσει το σκοτάδι. Αλλά πάνω απ’ όλα είναι μέρη από τα οποία μια μέρα πρέπει να κάνουμε check-out. Γι’ αυτό, παρακαλούμε να αισθανθείτε σαν στο σπίτι σας, να κάνετε check-in, να παραλάβετε το κλειδί του δωματίου σας, να κλειδώσετε τα τιμαλφή σας και να αφήσετε τον κόσμο έξω».

Την παραγωγή διευθύνει ο διεθνώς αναγνωρισμένος αρχιμουσικός Οντρέι Όλος, τον οποίο το ελληνικό κοινό γνώρισε από τις προηγούμενες συνεργασίες του με την ΕΛΣ στις όπερες του Γιάνατσεκ Η πονηρή αλεπουδίτσα και Υπόθεση Μακρόπουλου. Στο αμιγώς ελληνικό καστ θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε και να ακούσουμε καταξιωμένους και νεότερους πρωταγωνιστές της ΕΛΣ. Στο ρόλο του τίτλου ο βαρύτονος Διονύσης Σούρμπης και μαζί του οι υψίφωνοι Τσέλια Κοστέα (Ντόννα Ελβίρα), Μυρσίνη Μαργαρίτη (Ντόννα Άννα), Μιράντα Μακρυνιώτη (Tσερλίνα), ο τενόρος Βασίλης Καβάγιας (Ντον Οττάβιο), ο βαθύφωνος Πέτρος Μαγουλάς (Διοικητής), o μπασοβαρύτονος Γιάννης Γιαννίσης (Λεπορέλλο) και ο βαρύτονος Νίκος Κοτενίδης (Μαζέττο).

Ο Ντον Τζοβάννι με μια ματιά:
Ο συνθέτης / Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Μότσαρτ υπήρξε ένας διανοούμενος, μια από τις σημαντικότερες, πιο ανήσυχες και ενδιαφέρουσες προσωπικότητες της εποχής του, χαρισματικός, ευαίσθητος, με υψηλά ιδανικά. Η σύγχρονη μουσικολογική έρευνα προσθέτει καθημερινά ψηφίδες σε ένα πορτρέτο του οποίου διαρκώς αποκαλύπτονται νέες, όλο και πιο συναρπαστικές όψεις.
Το έργο / Το δίπρακτο ποιητικό κείμενο του Ντα Πόντε βασίστηκε σε προγενέστερο του Τζοβάννι Μπερτάτι για την όπερα του Τζουζέππε Γκατσανίγκα Ντον Τζοβάννι ή Ο πέτρινος συνδαιτυμόνας, που πρωτοπαρουσιάστηκε στη Βενετία το 1787.

Κωμωδία ή δράμα; / Ο Ντα Πόντε χαρακτήρισε το ποιητικό του κείμενο με τον όρο dramma giocoso, ο οποίος αποδόθηκε αρκετά νωρίς ως παιγνιώδες δράμα. Ο ίδιος ο Μότσαρτ καταχώρισε την όπερα στον ιδιόχειρο κατάλογο των έργων του ως opera buffa, δηλαδή κωμική όπερα. Εκτός από τα ουσιαστικά στοιχεία του έργου, θέματα δομής, μουσικού χαρακτηρισμού προσώπων κ.ά., που παραπέμπουν ευθέως σε κωμική όπερα, σήμερα πλέον οι μουσικολόγοι συμφωνούν και ως προς το τυπικό μέρος: δέχονται, δηλαδή, ότι στα τέλη του 18ου αιώνα ο όρος dramma giocoso δε σήμαινε παρά μουσική κωμωδία, τίποτε διαφορετικό από τον όρο opera buffa. Την εποχή του Μότσαρτ οι όροι δε χρησιμοποιούνταν με την αυστηρότητα στην οποία συχνά επιμένουμε σήμερα.

Πρεμιέρες / Ο Ντον Τζοβάννι ακούστηκε για πρώτη φορά στις 29 Οκτωβρίου 1787 στην Πράγα, στο Θέατρο των Τάξεων – σημερινό Θέατρο Τυλ -, το οποίο το 1848 προσαρτήθηκε στο Εθνικό Θέατρο. Για την πρεμιέρα της όπερας στη Βιέννη (7 Μαΐου 1788), ο Μότσαρτ προσάρμοσε την παρτιτούρα στους νέους τραγουδιστές, συνέθεσε επιπροσθέτως ορισμένα μουσικά μέρη και αφαίρεσε άλλα. Ο Ντον Τζοβάννι περιελήφθη στο ρεπερτόριο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στις 30 Μαρτίου 1962 σε μουσική διεύθυνση του Αντίοχου Ευαγγελάτου με τον Κώστα Πασχάλη στον πρωταγωνιστικό ρόλο. Στη νέα συμπαραγωγή της ΕΛΣ η όπερα δίδεται στην αρχική εκδοχή της Πράγας.

Σύνοψη του πρωτοτύπου:
Α‘ πράξη / Νύχτα. Μπροστά στο σπίτι του Διοικητή, ο Λεπορέλλο, υπηρέτης του Ντον Τζοβάννι, περιμένει τον κύριό του, που αποπειράται να βιάσει τη Ντόννα Άννα, κόρη του Διοικητή. Μόλις η Ντόννα Άννα αντιλαμβάνεται παρά το σκοτάδι ότι δεν πρόκειται για τον αρραβωνιαστικό της, Ντον Οττάβιο, καλεί βοήθεια και καταδιώκει τον επίδοξο βιαστή. Σπεύδει να την υπερασπιστεί ο πατέρας της. Στη σύντομη συμπλοκή που ακολουθεί ο Ντον Τζοβάννι σκοτώνει τον ηλικιωμένο πατέρα και διαφεύγει χωρίς να τον αναγνωρίσουν. Ντόννα Άννα και Ντον Οττάβιο ορκίζονται εκδίκηση για το έγκλημα. Η Ντόννα Ελβίρα, ένα από τα προηγούμενα θύματα του Ντον Τζοβάννι, τον αναζητά. Μόλις την αντιλαμβάνεται, ο Ντον Τζοβάννι εξαφανίζεται. Συναντά μια συντροφιά που γιορτάζει ένα γάμο και επιχειρεί να αποσπάσει την Τσερλίνα από το Μαζέττο, μελλοντικό της σύζυγο, προκειμένου να την αποπλανήσει. Όμως, παρεμβαίνει η Ντόννα Ελβίρα ματαιώνοντας το σχέδιό του. Η Ντόννα Άννα και ο Ντον Οττάβιο παρακαλούν το Ντον Τζοβάννι να τους βοηθήσει να βρουν το φονιά του Διοικητή. Τα λόγια που ανταλλάσσουν κάνουν τη Ντόννα Άννα να αναγνωρίσει στο πρόσωπο του Ντον Τζοβάννι το φονιά του πατέρα της. Ο Ντον Τζοβάννι έχει καλέσει όλους τους συνδαιτυμόνες του γάμου σε γιορτή. Εμφανίζονται μεταμφιεσμένοι η Ντόννα Ελβίρα, η Ντόννα Άννα και ο Ντον Οττάβιο. Ο Ντον Τζοβάννι αποπειράται ξανά να αποπλανήσει την Τσερλίνα, που αυτή τη φορά καλεί σε βοήθεια. Ο Ντον Τζοβάννι προσπαθεί μάταια να στρέψει τις υποψίες στο Λεπορέλλο. Στριμωγμένοι, κύριος και υπηρέτης καταφέρνουν να ξεφύγουν.

Β‘ πράξη / Απαυδισμένος από τις περιπέτειες, ο Λεπορέλλο θέλει να εγκαταλείψει τον κύριό του. Αντ’ αυτού, ο Ντον Τζοβάννι τον πείθει να μεταμφιεστεί με τα δικά του ρούχα και να παρασύρει τη Ντόννα Ελβίρα, ώστε ο ίδιος, ανενόχλητος, να μπορέσει να αποπλανήσει την καμαριέρα της. Όμως, το σχέδιο αποτυγχάνει επειδή εμφανίζονται ο Μαζέττο και οι φίλοι του. Ο Ντον Τζοβάννι καταφέρνει να παρασύρει τους διώκτες του σε λάθος ίχνη και ξυλοφορτώνει το Μαζέττο. Η Ντόννα Ελβίρα και ο Λεπορέλλο, που φορά τα ρούχα του Ντον Τζοβάννι, συναντούν τη Ντόννα Άννα, το Ντον Οττάβιο, την Τσερλίνα και το Μαζέττο. Θεωρώντας ότι πρόκειται για τον Ντον Τζοβάννι οι τέσσερίς τους αποπειρώνται να το σκοτώσουν, αλλά ο Λεπορέλλο κατορθώνει να ξεφύγει. Στο νεκροταφείο Ντον Τζοβάννι και Λεπορέλλο βρίσκονται ξαφνικά αντιμέτωποι με το επιτύμβιο άγαλμα του Διοικητή. Γεμάτος υπεροψία ο Ντον Τζοβάννι το καλεί σε δείπνο κι εκείνο δέχεται. Ο Ντον Τζοβάννι δειπνεί περιμένοντας το Διοικητή. Καταφθάνει η Ντόννα Ελβίρα που, για τελευταία φορά, προσπαθεί μάταια να πείσει το Ντον Τζοβάννι να απαρνηθεί την άσωτη ζωή. Εμφανίζεται το άγαλμα του Διοικητή, που απαιτεί από το Ντον Τζοβάννι να μετανοήσει. Εκείνος αρνείται. Τιμωρία του είναι οι φωτιές της Κόλασης. Συμφωνώντας ότι «ο κακός πηγαίνει στην Κόλαση», οι υπόλοιποι αναλογίζονται πώς θα συνεχίσουν τη ζωή τους: Η Τσερλίνα και ο Μαζέττο θα απολαύσουν ήρεμη συζυγική ζωή, η Ντόννα Άννα θα αναβάλει το γάμο της με το Ντον Οττάβιο λόγω πένθους, η Ντόννα Ελβίρα θα αποσυρθεί σε μοναστήρι και ο Λεπορέλλο θα αναζητήσει καλύτερο αφεντικό.

Πληροφορίες:
Σκηνοθεσία: Τζων Φούλτζεϊμς

Σκηνικά: Ντικ Μπερντ
Κοστούμια: Άνμαρι Γουντς
Μουσική διεύθυνση: Οντρέι Όλος
Μουσική: Μότσαρτ
Φωτισμοί: Φαμπιάνα Πιτσόλι
Χορογραφία: Μαξίν Μπρέιαμ

Παίζουν: Διονύσης Σούρμπης, Μυρσίνη Μαργαρίτη, Βασίλης Καβάγιας, Πέτρος Μαγουλάς, Τσέλια Κοστέα, Γιάννης Γιαννίσης, Νίκος Κοτενίδης, Μιράντα Μακρυνιώτη

Τιμές εισιτηρίων: από 15€, 20€, 35€, 40€, 50€, 55€, 65€, εως 80€ / Φοιτητικό, παιδικό: 15€ / Περιορισμένης ορατότητας: 10€
Διάρκεια παραστάσεων: Από 21 Οκτωβρίου εως 30 Οκτωβρίου
Πληροφορίες: Τηλ. Ταμείων: 213 0885700
Παραστάσεις: Τρίτη, Πέμπτη, Σάββατο στις 19:30, Κυριακή στις 18:30
Link εισιτηρίων: www.ticketservices.gr
Πληροφορίες χώρου: Λεωφ. Ανδρέα Συγγρού 364, Καλλιθέα 176 74 / Τηλ. Ταμείων: 213 0885700