Έχετε αναρωτηθεί ποτέ τι ακριβώς γιορτάζουμε την Τσικνοπέμπτη και γιατί η μέρα έχει αυτή τη μορφή; Τσικνοπέμπτη σήμερα, 7 Μαρτίου του 2024 και η ατμόσφαιρα έχει ήδη αρχίσει να ποτίζει από τη μυρωδιά των πρωινών, προπαρασκευαστικών κάρβουνων.
Παρότι η ακριβής προέλευση των εθίμων της Τσικνοπέμπτης καθώς και η χρονολογία που ξεκίνησε να εορτάζεται, χάνονται στο βάθος του χρόνου, η μέρα παραμένει μία από τις πιο «πληθωρικές» ορθόδοξες εορτές στη χώρα, καθώς είναι γεμάτη με ποικίλα ήθη κι έθιμα, ανά την επικράτεια. Έμπνευση της, θεωρούνται οι βακχικές τελετές των Αρχαίων Ελλήνων και των Ρωμαίων, που υποδέχονταν την άνοιξη με φαγοπότι κι άφθονο γλέντι, συμβολίζοντας έτσι την ευφορία κι αφθονία της γης.
Ακολουθεί μια μικρή ιστορική αναδρομή στην Τσικνοπέμπτη και τα έθιμα που ακολουθούνται μέχρι και σήμερα στις διάφορες περιοχές της Ελλάδας.
Τι είναι η Τσικνοπέμπτη και γιατί καταναλώνουμε κρέας
Η Τσικνοπέμπτη, έχει οριστεί από την ορθοδοξία ως η δεύτερη Πέμπτη του Τριωδίου, μιας περιόδου που διαρκεί 3 συνολικά βδομάδες, πριν την αρχή της Σαρακοστής. Καθεμία από τις 3 βδομάδες έχει ξεχωριστό όνομα, με την πρώτη να αποκαλείται Προφωνή, τη δεύτερη (που εντάσσεται η Τσικνοπέμπτη) Κρεατινή και την τρίτη, βδομάδα της Τυροφάγου.
Θεωρείται επίσης, η επίσημη έναρξη των εκδηλώσεων των αποκριών, που κορυφώνονται με το καρναβάλι, την επόμενη βδομάδα, και την Καθαρή Δευτέρα, αμέσως μετά.
Το όνομά της, έχει προέλθει από την ημέρα της βδομάδας που γιορτάζεται και το έθιμο των κατοίκων σε όλη την Ελλάδα να ψήνουν μεγάλες ποσότητες κρέατος, ποτίζοντας την ατμόσφαιρα με τη χαρακτηριστική μυρωδιά της «τσίκνας». Ο σκοπός του εθίμου, ήταν να προετοιμάσει τους πιστούς για τη νηστεία της Μεγάλης Σαρακοστής, ωθώντας τους να καταναλώσουν ό,τι κόκκινο κρέας ή κόκκινο κρασί τους είχε απομείνει στο νοικοκυριό. Όσον αφορά τη μέρα, η Πέμπτη θεωρήθηκε η καταλληλότερη της βδομάδας, λόγω του ότι βρίσκεται ανάμεσα στην Τετάρτη και την Παρασκευή, που αποτελούν για την ορθοδοξία σημαντικές ημέρες νηστείας.
Υπάρχουν στο εξωτερικό αντίστοιχες ημέρες όπως η Τσικνοπέμπτη
Στη Γαλλία, γιορτάζεται η λεγόμενη “MardiGras”, που σαν ημέρα αντιστοιχεί στη δικιά μας Καθαρή Δευτέρα. Κατά τη διάρκειά της, οι πιστοί καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες λιπαρών τροφών, ως προετοιμασία για την δική τους αντίστοιχη Σαρακοστή. Σε παλιές γαλλόφωνες περιοχές, όπως η Νέα Ορλεάνη, γιορτάζουν την ημέρα με ακόμα πλουσιότερες συνήθειες.
Άλλες χώρες που διαθέτουν αντίστοιχη μέρα στο εορτολόγιο τους είναι η Ισπανία, η Σλοβενία, η Ολλανδία, η Πολωνία, η Ιταλία και η Γερμανία (με τη λεγόμενη «Weiberfastnacht»).
Τα έθιμα για την Τσικνοπέμπτη, στις διάφορες περιοχές της Ελλάδας
Πέρα από την κατανάλωση άφθονου κρέατος και κρασιού, που εφαρμόζεται κάθετα σε όλη τη χώρα, αναλόγως την περιοχή, τα ήθη κι έθιμα ποικίλουν.
Στην Πάτρα, υπάρχει το έθιμο της Γιαννούλας της Κουλουρούς. Η Γιαννούλα, ήταν υπαρκτό πρόσωπο που έζησε πριν τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, πωλώντας κουλούρια στην καθημερινότητά της για να βιοποριστεί. Σύμφωνα με την ιστορία, οι ντόπιοι της περιοχής οργάνωσαν μια φάρσα, στην οποία της εκμυστηρεύθηκαν πως ο πρόεδρος της Αμερικής, Ουίλσον έρχεται στην Άνω Πόλη να την παντρευτεί. Η αφελής Γιαννούλα, ντύθηκε νύφη και κατέληξε στο λιμάνι να τον περιμένει μάταια για πολλές ώρες. Έτσι, οι Πατρινοί, την ημέρα της Τσικνοπέμπτης, ντύνουν κάποιο άτομο νύφη ή χρησιμοποιούν κάποιο ομοίωμα, κατεβαίνουν στο λιμάνι και διασκεδάζουν γύρω του. Άλλα έθιμα στην Πάτρα είναι τα «Τριτάκεια του Λάζαρη» καθώς και να ξεκινούν οι εορτασμοί από πολύ νωρίς το πρωί, ψήνοντας κρέατα σε κάθε γωνιά της πόλης, ιδιαίτερα στο κέντρο.
Στην Κέρκυρα, έχουν τα λεγόμενα «Κορφιάτικα Πετεγολέτσια», που σημαίνει κουτσομπολιά και είναι είδος θεατρικής παράστασης, που ομοιάζει πολύ με την ιταλική Commediadell’ arte. Ουσιαστικά οι ντόπιοι υποδύονται ρόλους «κουτσομπόληδων» μέσα σε σατυρικές ιστορίες που οι ίδιοι έχουν επιμεληθεί. Πραγματοποιούνται το βράδυ της Τσικνοπέμπτης σε κεντρικές πλατείες ή στα στενάκια διαφόρων χωριών της Κέρκυρας, με κυριότερα τα πετεγολέτσα που παίζονται στην Πίνια, στο κέντρο της Παλιάς Πόλης, κοντά στην τοποθεσία «Κουκουνάρα».
Στις Σέρρες, ανάβουν στις αλάνες μεγάλες φωτιές κι αφότου ψήνουν το κρέας, πηδούν όλοι από πάνω τους. Κάποιος από την παρέα, αναλαμβάνει τα «προξενιά», ανακατεύοντας, ταυτόχρονα, τα κάρβουνα με ένα ξύλο.
Στη Θήβα, την ημέρα της Τσικνοπέμπτης ξεκινά ο «βλάχικος γάμος» με το προξενιό των δύο νέων, συνεχίζεται με το γάμο κι ολοκληρώνεται την Καθαρή Δευτέρα με την πορεία των προικιών της νύφης και το γλέντι των συμπεθέρων.
Σε άλλες περιοχές, όπως την Ίο, το βράδυ της Τσικνοπέμπτης, ντόπιοι νέοι, επισκέπτονται σπίτια και καταστήματα σε ολόκληρη τη Χώρα, φορώντας στη μέση κουδούνια προβάτων. Στον Πόρο, οι νέοι κλέβουν ένα μακαρόνι, το οποίο κρύβουν κάτω από το μαξιλάρι τους για να δουν ποια θα παντρευτούν. Ένα παρόμοιο έθιμο γιορτάζουν και στην Ήπειρο, μόνο που εκεί οι νέοι βάζουν στο μαξιλάρι τους κορδέλες από το παραδοσιακό γαϊτανάκι, τις οποίες κόβουν την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, με τον τελευταίο (απογευματινό) χορό.
Στην Πελοπόννησο, σφάζουν χοιρινά από τα οποία φτιάχνουν κι άλλα υποπροϊόντα, μεταξύ των οποίων λουκάνικα, πηχτή, τσιγαρίδες, γουρναλοιφή και παστό. Το έθιμο έχει ρίζες στις παλαιότερες εποχές, όταν οι οικογένειες, έτρεφαν για έναν ολόκληρο χρόνο ένα γουρούνι, το οποίο κατέληγαν να σφάξουν τις ημέρες των αποκριών. Οι σφαγές των γουρουνιών («χοιροσφάγια») ξεκινούσαν ήδη από την προηγούμενη βδομάδα της Τσικνοπέμπτης.
Πιο ψηλά, στην Κομοτηνή, τα αρραβωνιασμένα ζευγάρια, σύμφωνα με την παράδοση, πρέπει να ανταλλάξουν «φαγώσιμα» δώρα. Ο άντρας δωρίζει τον «κούρκο», μια κότα δηλαδή, ενώ η γυναίκα, έναν μπακλαβά και μια κότα γεμιστή.
Τέλος, στην Κοζάνη, ξεκινά επίσημα η αποκριά την Τσικνοπέμπτη, ανάβοντας τον πρώτο φανό σε μια από τις γειτονιές της πόλης. Ο φανός είναι ουσιαστικά μια μεγάλη φωτιά, γύρω από την οποία στήνεται χορός και συνοδεύεται από κρασί και Κοζανίτικο κιχί.
Έχετε αναρωτηθεί ποτέ τι ακριβώς γιορτάζουμε την Τσικνοπέμπτη και γιατί η μέρα έχει αυτή τη μορφή; Τσικνοπέμπτη σήμερα, 7 Μαρτίου του 2024 και η ατμόσφαιρα έχει ήδη αρχίσει να ποτίζει από τη μυρωδιά των πρωινών, προπαρασκευαστικών κάρβουνων.
Παρότι η ακριβής προέλευση των εθίμων της Τσικνοπέμπτης καθώς και η χρονολογία που ξεκίνησε να εορτάζεται, χάνονται στο βάθος του χρόνου, η μέρα παραμένει μία από τις πιο «πληθωρικές» ορθόδοξες εορτές στη χώρα, καθώς είναι γεμάτη με ποικίλα ήθη κι έθιμα, ανά την επικράτεια. Έμπνευση της, θεωρούνται οι βακχικές τελετές των Αρχαίων Ελλήνων και των Ρωμαίων, που υποδέχονταν την άνοιξη με φαγοπότι κι άφθονο γλέντι, συμβολίζοντας έτσι την ευφορία κι αφθονία της γης.
Ακολουθεί μια μικρή ιστορική αναδρομή στην Τσικνοπέμπτη και τα έθιμα που ακολουθούνται μέχρι και σήμερα στις διάφορες περιοχές της Ελλάδας.
Τι είναι η Τσικνοπέμπτη και γιατί καταναλώνουμε κρέας
Η Τσικνοπέμπτη, έχει οριστεί από την ορθοδοξία ως η δεύτερη Πέμπτη του Τριωδίου, μιας περιόδου που διαρκεί 3 συνολικά βδομάδες, πριν την αρχή της Σαρακοστής. Καθεμία από τις 3 βδομάδες έχει ξεχωριστό όνομα, με την πρώτη να αποκαλείται Προφωνή, τη δεύτερη (που εντάσσεται η Τσικνοπέμπτη) Κρεατινή και την τρίτη, βδομάδα της Τυροφάγου.
Θεωρείται επίσης, η επίσημη έναρξη των εκδηλώσεων των αποκριών, που κορυφώνονται με το καρναβάλι, την επόμενη βδομάδα, και την Καθαρή Δευτέρα, αμέσως μετά.
Το όνομά της, έχει προέλθει από την ημέρα της βδομάδας που γιορτάζεται και το έθιμο των κατοίκων σε όλη την Ελλάδα να ψήνουν μεγάλες ποσότητες κρέατος, ποτίζοντας την ατμόσφαιρα με τη χαρακτηριστική μυρωδιά της «τσίκνας». Ο σκοπός του εθίμου, ήταν να προετοιμάσει τους πιστούς για τη νηστεία της Μεγάλης Σαρακοστής, ωθώντας τους να καταναλώσουν ό,τι κόκκινο κρέας ή κόκκινο κρασί τους είχε απομείνει στο νοικοκυριό. Όσον αφορά τη μέρα, η Πέμπτη θεωρήθηκε η καταλληλότερη της βδομάδας, λόγω του ότι βρίσκεται ανάμεσα στην Τετάρτη και την Παρασκευή, που αποτελούν για την ορθοδοξία σημαντικές ημέρες νηστείας.
Υπάρχουν στο εξωτερικό αντίστοιχες ημέρες όπως η Τσικνοπέμπτη
Στη Γαλλία, γιορτάζεται η λεγόμενη “MardiGras”, που σαν ημέρα αντιστοιχεί στη δικιά μας Καθαρή Δευτέρα. Κατά τη διάρκειά της, οι πιστοί καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες λιπαρών τροφών, ως προετοιμασία για την δική τους αντίστοιχη Σαρακοστή. Σε παλιές γαλλόφωνες περιοχές, όπως η Νέα Ορλεάνη, γιορτάζουν την ημέρα με ακόμα πλουσιότερες συνήθειες.
Άλλες χώρες που διαθέτουν αντίστοιχη μέρα στο εορτολόγιο τους είναι η Ισπανία, η Σλοβενία, η Ολλανδία, η Πολωνία, η Ιταλία και η Γερμανία (με τη λεγόμενη «Weiberfastnacht»).
Τα έθιμα για την Τσικνοπέμπτη, στις διάφορες περιοχές της Ελλάδας
Πέρα από την κατανάλωση άφθονου κρέατος και κρασιού, που εφαρμόζεται κάθετα σε όλη τη χώρα, αναλόγως την περιοχή, τα ήθη κι έθιμα ποικίλουν.
Στην Πάτρα, υπάρχει το έθιμο της Γιαννούλας της Κουλουρούς. Η Γιαννούλα, ήταν υπαρκτό πρόσωπο που έζησε πριν τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, πωλώντας κουλούρια στην καθημερινότητά της για να βιοποριστεί. Σύμφωνα με την ιστορία, οι ντόπιοι της περιοχής οργάνωσαν μια φάρσα, στην οποία της εκμυστηρεύθηκαν πως ο πρόεδρος της Αμερικής, Ουίλσον έρχεται στην Άνω Πόλη να την παντρευτεί. Η αφελής Γιαννούλα, ντύθηκε νύφη και κατέληξε στο λιμάνι να τον περιμένει μάταια για πολλές ώρες. Έτσι, οι Πατρινοί, την ημέρα της Τσικνοπέμπτης, ντύνουν κάποιο άτομο νύφη ή χρησιμοποιούν κάποιο ομοίωμα, κατεβαίνουν στο λιμάνι και διασκεδάζουν γύρω του. Άλλα έθιμα στην Πάτρα είναι τα «Τριτάκεια του Λάζαρη» καθώς και να ξεκινούν οι εορτασμοί από πολύ νωρίς το πρωί, ψήνοντας κρέατα σε κάθε γωνιά της πόλης, ιδιαίτερα στο κέντρο.
Στην Κέρκυρα, έχουν τα λεγόμενα «Κορφιάτικα Πετεγολέτσια», που σημαίνει κουτσομπολιά και είναι είδος θεατρικής παράστασης, που ομοιάζει πολύ με την ιταλική Commediadell’ arte. Ουσιαστικά οι ντόπιοι υποδύονται ρόλους «κουτσομπόληδων» μέσα σε σατυρικές ιστορίες που οι ίδιοι έχουν επιμεληθεί. Πραγματοποιούνται το βράδυ της Τσικνοπέμπτης σε κεντρικές πλατείες ή στα στενάκια διαφόρων χωριών της Κέρκυρας, με κυριότερα τα πετεγολέτσα που παίζονται στην Πίνια, στο κέντρο της Παλιάς Πόλης, κοντά στην τοποθεσία «Κουκουνάρα».
Στις Σέρρες, ανάβουν στις αλάνες μεγάλες φωτιές κι αφότου ψήνουν το κρέας, πηδούν όλοι από πάνω τους. Κάποιος από την παρέα, αναλαμβάνει τα «προξενιά», ανακατεύοντας, ταυτόχρονα, τα κάρβουνα με ένα ξύλο.
Στη Θήβα, την ημέρα της Τσικνοπέμπτης ξεκινά ο «βλάχικος γάμος» με το προξενιό των δύο νέων, συνεχίζεται με το γάμο κι ολοκληρώνεται την Καθαρή Δευτέρα με την πορεία των προικιών της νύφης και το γλέντι των συμπεθέρων.
Σε άλλες περιοχές, όπως την Ίο, το βράδυ της Τσικνοπέμπτης, ντόπιοι νέοι, επισκέπτονται σπίτια και καταστήματα σε ολόκληρη τη Χώρα, φορώντας στη μέση κουδούνια προβάτων. Στον Πόρο, οι νέοι κλέβουν ένα μακαρόνι, το οποίο κρύβουν κάτω από το μαξιλάρι τους για να δουν ποια θα παντρευτούν. Ένα παρόμοιο έθιμο γιορτάζουν και στην Ήπειρο, μόνο που εκεί οι νέοι βάζουν στο μαξιλάρι τους κορδέλες από το παραδοσιακό γαϊτανάκι, τις οποίες κόβουν την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, με τον τελευταίο (απογευματινό) χορό.
Στην Πελοπόννησο, σφάζουν χοιρινά από τα οποία φτιάχνουν κι άλλα υποπροϊόντα, μεταξύ των οποίων λουκάνικα, πηχτή, τσιγαρίδες, γουρναλοιφή και παστό. Το έθιμο έχει ρίζες στις παλαιότερες εποχές, όταν οι οικογένειες, έτρεφαν για έναν ολόκληρο χρόνο ένα γουρούνι, το οποίο κατέληγαν να σφάξουν τις ημέρες των αποκριών. Οι σφαγές των γουρουνιών («χοιροσφάγια») ξεκινούσαν ήδη από την προηγούμενη βδομάδα της Τσικνοπέμπτης.
Πιο ψηλά, στην Κομοτηνή, τα αρραβωνιασμένα ζευγάρια, σύμφωνα με την παράδοση, πρέπει να ανταλλάξουν «φαγώσιμα» δώρα. Ο άντρας δωρίζει τον «κούρκο», μια κότα δηλαδή, ενώ η γυναίκα, έναν μπακλαβά και μια κότα γεμιστή.
Τέλος, στην Κοζάνη, ξεκινά επίσημα η αποκριά την Τσικνοπέμπτη, ανάβοντας τον πρώτο φανό σε μια από τις γειτονιές της πόλης. Ο φανός είναι ουσιαστικά μια μεγάλη φωτιά, γύρω από την οποία στήνεται χορός και συνοδεύεται από κρασί και Κοζανίτικο κιχί.
