Η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν είναι πλέον σενάριο επιστημονικής φαντασίας – είναι εδώ και αλλάζει τον κόσμο γύρω μας. Πώς επηρεάζει την καθημερινότητά μας; Ποια είναι η θέση της στην τέχνη και τον κινηματογράφο; Πού σταματά η ανθρώπινη δημιουργικότητα και πού αρχίζει ο αλγόριθμος;
Το αφιέρωμα ΑΙ, μια αναπόδραστη νοημοσύνη / ΑΙ, an Inevitable Intelligence του 27ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης (6-16 Μαρτίου 2025) προσκαλεί το κοινό σε ένα συναρπαστικό ταξίδι που περιλαμβάνει μια επιλογή αποκαλυπτικών ντοκιμαντέρ, μια εντυπωσιακή εικαστική εγκατάσταση, ένα masterclass, μια ειδική έκδοση και το περιοδικό Πρώτο Πλάνο, που φέτος θα αποτελέσει ένα πείραμα συνδημιουργίας με το ΑΙ. Μια κινηματογραφική εξερεύνηση της νέας πραγματικότητας, στα όρια του ανθρώπινου και του ψηφιακού.
Οι ταινίες: Στο αφιέρωμα θα προβληθούν ταινίες που διερευνούν τις διαφορετικές πτυχές της Τεχνητής Νοημοσύνης. Ανάμεσά τους το The Hexagonal Hive and a Mouse in a Maze σε σκηνοθεσία της Τίλντα Σουίντον, ένα συναρπαστικό ταξίδι στους μηχανισμούς της μάθησης και στο πώς αυτή επηρεάζεται από την τεχνολογία. Το The Biography of a Software του Γιώργου Δρίβα, μια οπτικοακουστική συνομιλία με ένα έξυπνο λογισμικό, είναι η πρώτη μεσαίου μήκους ελληνική ταινία φτιαγμένη εξ ολοκλήρου από ΑΙ. Στο Φεστιβάλ θα προβληθεί, μεταξύ άλλων, και το About a Hero, μεταφορά ενός σεναρίου γραμμένου από μηχανή AI, η οποία έχει μελετήσει το έργο του Βέρνερ Χέρτσογκ.
Εικαστική εγκατάσταση: Στο 27ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, η COSMOTE, μέλος του ομίλου TELEKOM προτείνει μια μοναδική εμπειρία που συνδυάζει την τέχνη και την AI τεχνολογία. Το έργο LAUREN: Anyone Home? της καλλιτέχνιδος και καθηγήτριας στο UCLA Lauren Lee McCarthy θα παρουσιαστεί στο MOMus-Πειραματικό Κέντρο Τεχνών (Προβλήτα Α, Λιμάνι Θεσσαλονίκης).
Masterclass: Στο πλαίσιο του αφιερώματος, την Κυριακή 9 Μαρτίου, στις 12:00 στην αίθουσα Παύλος Ζάννας, θα διοργανωθεί το masterclass AI and ART EXPERIENCE powered by TELEKOM με θέμα «Η επίδραση της τεχνητής νοημοσύνης στην τέχνη», δίνοντας την ευκαιρία στο κοινό να περιηγηθεί στη συναρπαστική σχέση μεταξύ Τεχνητής Νοημοσύνης (ΑΙ) και Τέχνης. Η ηθοποιός Στεφανία Γουλιώτη, ο εικαστικός καλλιτέχνης και σκηνοθέτης Γιώργος Δρίβας, ο ιδρυτής και πρόεδρος του Ινστιτούτου Φιλοσοφίας και Τεχνολογίας Γιάννης Σταματέλλος, ο τραγουδοποιός Κωστής Μαραβέγιας και η καλλιτέχνις και καθηγήτρια στο UCLA Lauren Lee McCarthy, θα συζητήσουν για τις δυνατότητες και τις προκλήσεις που παρουσιάζει η χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΑΙ) στην Τέχνη, ανοίγοντας ένα παράθυρο στο μέλλον της δημιουργίας. Στόχος τους η εξερεύνηση των συνόρων της καλλιτεχνικής δημιουργίας.
Οι εκδόσεις του Φεστιβάλ: Η ειδική έκδοση του Φεστιβάλ αφιερωμένη στο ΑΙ θα περιλαμβάνει κείμενα από ακαδημαϊκούς, καλλιτέχνες, δημοσιογράφους και ειδικούς της τεχνολογίας, αναλύοντας μια σειρά ζητημάτων που έχουν προκύψει από την εξέλιξη και εκτεταμένη χρήση του ΑΙ τα τελευταία χρόνια. Παράλληλα, το Πρώτο Πλάνο θα είναι αφιερωμένο στην Tεχνητή Nοημοσύνη και θα προκύψει ύστερα από έναν εκτεταμένο διάλογο με το ΑΙ.
Εικαστική εγκατάσταση
Στο έργο LAUREN, η καλλιτέχνις, ως μια άλλη Alexa, παρακολουθεί και ελέγχει το σπίτι των επισκεπτών της εικαστικής εγκατάστασης. Η εμπειρία ξεκινά με την εγκατάσταση έξυπνων συσκευών, όπως κάμερες, μικρόφωνα, κλειδαριές, βρύσες και οικιακές συσκευές, που μετατρέπουν τον χώρο σε ένα πλήρως συνδεδεμένο έξυπνο σπίτι.
Σε αντίθεση με τις συνηθισμένες τεχνολογίες έξυπνου σπιτιού, το LAUREN εστιάζει στην ανθρώπινη παρουσία, προσδίδοντας κατανόηση και διαίσθηση στους απλούς αλγόριθμους. Λειτουργεί ως ένας ανθρωποκεντρικός ψηφιακός βοηθός, ισορροπώντας ανάμεσα στην οικειότητα και την ιδιωτικότητα, την ευκολία και την αυτονομία, αναδεικνύοντας παράλληλα τον ρόλο της ανθρώπινης εργασίας σε έναν κόσμο που αυτοματοποιείται ολοένα και περισσότερο. Μέσα από αυτήν την εμπειρία, το LAUREN προσκαλεί το κοινό να σκεφτεί τη σχέση του με την τεχνολογία και τον έλεγχο που εκείνη ασκεί στον προσωπικό του χώρο, προσφέροντας μια διαφορετική ματιά στο τι μπορεί να σημαίνει πραγματικά «έξυπνη» τεχνολογία. Το έργο δείχνει πώς η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να αποτελέσει έναυσμα για έναν ουσιαστικό διάλογο.
Το έργο απέσπασε το Βραβείο Human AI Art Award, το οποίο αποτελεί κοινή πρωτοβουλία της TELEKOM και του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης της Βόννης. Το βραβείο αναδεικνύει το πώς η Τεχνητή Νοημοσύνη αλλάζει την αντίληψή μας για τη δημιουργικότητα και την τεχνολογία, υποστηρίζοντας έργα που συνδυάζουν την τέχνη με την Τεχνητή Νοημοσύνη (AI), προκειμένου να επηρεάσουν ή και να μεταβάλουν τον τρόπο που η τεχνολογία χρησιμοποιείται και γίνεται αντιληπτή σήμερα. Το έργο της McCarthy εκφράζει απόλυτα την αποστολή του βραβείου, καθώς προσεγγίζει κριτικά την Τεχνητή Νοημοσύνη και επανεξετάζει πώς η ανθρωπότητα, η φύση και η τεχνολογία μπορούν να συνυπάρχουν.
LAUREN: Anyone Home?
Μέσο: Performance Installation
Καλλιτέχνις: Lauren Lee McCarthy, 2024
Επιμελήτρια: Χριστιάνα Καζάκου
Σχεδιασμός εγκατάστασης σε συνεργασία με τον Ben Evans James
Βοηθός στούντιο: Wylie Kasai
Εγκαίνια: Σάββατο 8 Μαρτίου
Διάρκεια: 8-16 Μαρτίου
Οι ταινίες του αφιερώματος
Στο About a Hero (2024) του Πιοτρ Βίνιεβιτς, όταν ένας εργάτης πεθαίνει υπό μυστηριώδεις συνθήκες, ο αφηγητής Βέρνερ Χέρτσογκ ταξιδεύει στο Γκετουκίρχενμπουργκ για να διερευνήσει τον περίεργο θάνατό του. Ωστόσο, αποκαλύπτεται πως ούτε ο Χέρτσογκ είναι αυτός που φαίνεται ούτε η ταινία είναι αυτό που περιμένουμε. Το About a Hero είναι η μεταφορά ενός σεναρίου γραμμένου από μηχανή AI, η οποία εκπαιδεύτηκε και μελέτησε το έργο του διάσημου σκηνοθέτη. Η αφήγηση που προέκυψε είναι έντονα αυτοαναφορική και περιλαμβάνει συνεντεύξεις με καλλιτέχνες, φιλοσόφους και επιστήμονες, οι οποίοι στοχάζονται σχετικά με τις έννοιες της αυθεντικότητας, της αθανασίας, αλλά και της ψυχής στην εποχή του AI.
Στο Flash Wars: Autonomous Weapons, A.I. and the Future of Warfare (2024) του Ντάνιελ Άντριου Βούντερερ βλέπουμε πώς η τεχνητή νοημοσύνη χειρίζεται drones «καμικάζι» και ρομποτικά σκυλιά που περιπολούν τους δρόμους της Νέας Υόρκης. Η επιστημονική φαντασία έχει γίνει πραγματικότητα. Ειδικοί μιλούν για το πώς το ΑΙ έχει αλλάξει ριζικά τις σύγχρονες πολεμικές συγκρούσεις, ενώ μας προειδοποιούν για τους πιθανούς κινδύνους. Διερευνώντας τις βαθιές φιλοσοφικές, νομικές, ηθικές και υλικές προεκτάσεις μηχανημάτων που μπορούν να σκορπίσουν τον θάνατο, το ντοκιμαντέρ παρουσιάζει τις απόψεις ειδικών στη ρομποτική, στρατιωτικών, χάκερ, μηχανικών, φέρνοντας στο προσκήνιο μια νέα προοπτική σε αυτή τη μορφή παγκόσμιας σύγκρουσης.
Το ντοκιμαντέρ In the Belly of AI (2024) του Ανρί Πουλέν εξερευνά το πώς η Τεχνητή Νοημοσύνη τροφοδοτεί τα όνειρα και τους εφιάλτες μας. Την ώρα που οι γίγαντες της τεχνολογίας υπόσχονται τη δημιουργία μιας νέας ανθρωπότητας, το AI παραμένει κρυμμένο στο παρασκήνιο. Παράλληλα, εκατομμύρια εργαζόμενοι σε ολόκληρο τον κόσμο ετοιμάζουν δισεκατομμύρια δεδομένων που τροφοδοτούν τους αδηφάγους αλγόριθμους, θέτοντας σε κίνδυνο την ψυχική τους υγεία και τον οικογενειακό ιστό. Ένα ντοκιμαντέρ που καταγράφει με σοκαριστικό τρόπο την μεγαλύτερη εκμετάλλευση ανθρώπων και τόπων του 21ου αιώνα. Μία βουτιά στη νέα ψηφιακή επανάσταση και στις επιπτώσεις της στον άνθρωπο και στο περιβάλλον.
Το The Biography of a Software του Γιώργου Δρίβα (2024) αναρωτιέται τι συμβαίνει όταν ένας άνθρωπος που έχει ξεχάσει τα πάντα, προσπαθεί με τη βοήθεια ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή να θυμηθεί τη ζωή που έζησε. Τι συμβαίνει εάν αυτός ο άνθρωπος δεν έχει ξεχάσει τα πάντα; Aν αυτός ο άνθρωπος δεν αντιδρά καν σαν άνθρωπος; H βιογραφία ενός λογισμικού είναι μια πολυμεσική δράση, σε έμπνευση και υλοποίηση του εικαστικού καλλιτέχνη Γιώργου Δρίβα, σε συνεργασία με τη μουσικοσυνθέτρια Μελίνα Παξινού, που διερευνά και παρουσιάζει την εξέλιξη προγραμμάτων τεχνητής νοημοσύνης μέσα από την κινούμενη εικόνα, τη φωτογραφία και τη μουσική. Μια οπτικοακουστική συνομιλία με ένα έξυπνο λογισμικό, το οποίο χρησιμοποιείται για να ανασύρει ψηφιακά οπτικοακουστικά δεδομένα από το παρελθόν και να ενεργοποιήσει ξανά τη μνήμη ενός ανθρώπου που αναζητά τη χαμένη του ταυτότητα.
Το The Hexagonal Hive and a Mouse in a Maze (2024) των Μπάρτεκ Τζιάντος και Τίλντα Σουίντον αναρωτιέται μήπως κάθε σκέψη είναι κίνηση, και κάθε κίνηση σκέψη. Τι είναι τελικά η νοημοσύνη και πότε είναι τεχνητή; Μπορούν να χορέψουν τα ρομπότ; Μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά να μεγαλώσουν; Ποιες είναι οι αξίες και οι δεξιότητες που κληροδοτούμε ως κοινωνίες μέσω του παιχνιδιού και της χειροτεχνίας, μέσω των ιστοριών και του σινεμά; Το Hexagonal Hive and a Mouse in a Maze προσκαλεί τους θεατές να αναλογιστούν τους μηχανισμούς της μάθησης και τους ταξιδεύει στα ενδότερα ενός υπερυπολογιστή, στα γράμματα ενός μαυροπίνακα και στη διαδικασία πλέξης ενός καλαθιού. Αυτό το φρενήρες ταξίδι αναζητά καθοδήγηση από ερευνητές και διανοούμενους. Η ταινία μάς ωθεί να αναρωτηθούμε πώς μπορεί το ανθρώπινο πνεύμα να δρομολογήσει αλλαγές για το είδος μας.
Το iHuman (2019) της Τόνγιε Χέσεν Σέι είναι δομημένο σαν ένα πολιτικό θρίλερ για την Τεχνητή Νοημοσύνη, την εξουσία και τον κοινωνικό έλεγχο. Εισβάλοντας στα ενδότερα της βιομηχανίας ΑΙ, η ταινία δείχνει πώς η πιο ισχυρή τεχνολογία της εποχής μας αλλάζει τις ζωές μας, την κοινωνία και το μέλλον μας. Το ντοκιμαντέρ ακολουθεί τους πρωτοπόρους της αόρατης τεχνολογικής επανάστασης, διακρίνει τους τρόπους με τους οποίους αυτή αναπτύσσεται και επιβάλλεται και αναρωτιέται για το πού πηγαίνουμε. Η τεχνητή νοημοσύνη θα λειτουργήσει ως μοχλός προόδου με γνώμονα το κοινό καλό ή θα γεννήσει μια δυστοπική κοινωνία ολοκληρωτικού ελέγχου;
Μικρού μήκους ταινίες:
Στο πλαίσιο του αφιερώματος, το Φεστιβάλ συνεργάζεται με το OpenDocs, ένα πρωτοποριακό πρόγραμμα παγκόσμιας εμβέλειας, το οποίο παρέχει υποστήριξη και χρηματοδότηση, εργαλεία AI και συμβουλευτική σε δημιουργούς σε ολόκληρο τον κόσμο. Πρόκειται για μια πρωτοβουλία της Anna Giralt Gris και του Jorge Caballero που έχει ως στόχο να διευκολύνει δημιουργούς απ’ όλο τον κόσμο να ενσωματώσουν τα εργαλεία του AI στο storytelling. Πέντε από τις ταινίες που επιλέχθηκαν στο πλαίσιο του OpenDocs θα παρουσιαστούν στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης:
Στο στοιχειωτικό 512×512 (2023) του Αρτούρ Σοπάν με τη χρήση τεχνολογίας AI, ένας χρήστης του διαδικτύου προσπαθεί να ανακατασκευάσει το πρόσωπο της Φρανσίν Ντεκάρτ, της νεαρής κόρης του γάλλου φιλοσόφου Ρενέ Ντεκάρτ, βασισμένος στον μύθο πως ο φιλόσοφος είχε κατασκευάσει ο ίδιος ένα ρομπότ με το πρόσωπο της κόρης του μετά τον θάνατό της.
Στο KinkTimacy (2025) του Κουάνγκ Νατ Νονγκ μυούμαστε στην ιαπωνική σαδομαζοχιστική πρακτική του Shibari, ακολουθώντας έναν μετανάστη από την Καμπότζη που ζει στην Αυστραλία. Υπέρμαχος της σεξουαλικής απελευθέρωσης, ο Γκάτσμπι-Λιμ μάς συστήνει ανθρώπους που επιθυμούν να γνωρίσουν τις μεταμορφωτικές ιδιότητες του φετιχισμού. Το ντοκιμαντέρ συνδυάζει πλάνα από τη ζωή του με υλικό από AI.
Έπειτα από ένα ατύχημα στο Κόσοβο, μια γυναίκα ξυπνάει και μιλάει βιετναμέζικα με ευχέρεια, ενώ ένας αμερικανός στρατιώτης στο Βιετνάμ ξεχνά τα αγγλικά του ύστερα από ένα τραύμα στο κεφάλι. Μέσα από μια ευρηματική αφήγηση με εικόνες που έχουν παραχθεί από το πρόγραμμα Runway AI, το μυστηριώδες Saigon, Kosovo (2025) του Τιν Ντιρνταμάλ ξεδιπλώνει μια ερωτική ιστορία δύο αγνώστων που δεν θα συναντηθούν ποτέ.
Στο The Rock Speaks (2025) των Φρανσουά Κνέτσε και Έιμι Λουίζ Ουίλσον, ακολουθούμε ένα κομμάτι κοβάλτιο σε ένα διηπειρωτικό ταξίδι που ξεκινά από το Κονγκό και καταλήγει στην παγκοσμιοποιημένη αλυσίδα παραγωγής. Ένα υβριδικο ντοκιμαντέρ που χρησιμοποιεί τεχνολογία AI για να οπτικοποιήσει τις περιοχές εξόρυξης αυτού του σπάνιου ορυκτού μετάλλου.
Πώς μαθαίνει μια μηχανή να διαβάζει τον κόσμο; Στο Their Eyes (2025) του Νικολά Γκουρόλ γνωρίζουμε τους ανθρώπους που επεξεργάζονται και ταξινομούν αμέτρητες εικόνες από την κίνηση των δρόμων στις ΗΠΑ, με σκοπό να εκπαιδεύσουν τα αυτοκίνητα του μέλλοντος. Παράλληλα, εκφράζουν τον φόβο πώς θα αντικατασταθούν από το ίδιο το λογισμικό που εκπαιδεύουν.
Επίσης, στο αφιέρωμα θα προβληθεί και μία σειρά πειραματικών ταινιών μικρού μήκους με θέμα το ΑΙ. Ανάμεσά τους οι:
Τo Ethereal Rhythms, Everything Rhymes (2025) του Μπρεχτ Βανχάουτε καταγράφει μία μέρα από την καθημερινότητα του σκηνοθέτη. Ο σκηνοθέτης εμπνέεται από τις προσωπικές του σημειώσεις και τα σκίτσα στο ημερολόγιό του και, χρησιμοποιώντας την τεχνική μετατροπής κειμένου σε εικόνα, «ζωντανεύει» τις μικρές στιγμές και τις εσωτερικές του σκέψεις του σε ένα σουρεαλιστικό και ρυθμικό ταξίδι.
Το φιλόδοξο ντοκιμαντέρ Time Metallurgist (2024) του Τομάς Ράμπουλα επιχειρεί να ανακατασκευάσει στιγμές από τη ζωή του Ίντγουιρντ Μάιμπριτζ, του ανθρώπου που κατάφερε να απεικονίσει την ψευδαίσθηση της κίνησης και να γίνει ο πατέρας του κινηματογράφου, χρησιμοποιώντας τεχνολογία AI.
Το Duck (2024) της Ρέιτσελ Μακλίν είναι μία ταινία deepfake που χρησιμοποιεί τεχνολογία για να φέρει ξανά στη ζωή όλους τους 007 και παρακολουθεί τον Σον Κόνερι στην προσπάθειά του να «σκοτώσει» τη Μέριλιν Μονρόε. Αστεία και πρωτοποριακή, η ταινία συνδυάζει στοιχεία φιλμ νουάρ, sci-fi και video game, εγείροντας ερωτήματα για ζητήματα όπως η αλήθεια και η εξουσία.
Το πειραματικό animation Echoes of Grief (2023) της Βερένα Ρέπαρ πραγματοποιεί ένα φαντασμαγορικό ταξίδι μεταξύ φωτός και σκιάς, θλίψης και παρηγοριάς. Ένα πρότζεκτ δημιουργημένο από πρόγραμμα ΑΙ που κινείται σε τόπους όπου κυριαρχούν το σοκ, η μοναξιά, η απόγνωση και η αποδοχή.
Ειδική έκδοση και Πρώτο Πλάνο
Επιπλέον, το Φεστιβάλ ετοιμάζει μια δίγλωσση ειδική έκδοση, η οποία θα περιλαμβάνει κείμενα από διακεκριμένους δημοσιογράφους, ακαδημαϊκούς, καλλιτέχνες και ειδικούς της τεχνολογίας, τα οποία θα διερευνήσουν ζητήματα που σχετίζονται με την τεχνητή νοημοσύνη, την εξέλιξή της και τη σχέση της με τον κινηματογράφο. Πιο αναλυτικά, ο Γιώργος Χατζηβασιλείου, δημοσιογράφος, συγγραφέας και δημιουργός ντοκιμαντέρ, καταπιάνεται με την ηθική/φιλοσοφία του ΑΙ, ο Γιώργος Δρίβας, σκηνοθέτης-πολυμεσικός και εικαστικός καλλιτέχνης, εξηγεί και αναλύει το δικό του έργο με τίτλο Biography of a Software, που θα προβληθεί στο Φεστιβάλ στο πλαίσιο του αφιερώματος στο AI, ενώ οι Anna Giralt Gris και Jorge Caballero, ιδρυτές της εταιρείας παραγωγής Artefacto που εξειδικεύεται στις νέες τεχνολογίες, θα εμβαθύνουν στη σχέση ντοκιμαντέρ και AI. Στην έκδοση θα συμμετάσχουν, επίσης, με κείμενά τους ο Γιώργος Δρόσος, εικαστικός καλλιτέχνης και διδάκτωρ του Τμήματος Τεχνών Ήχου και Εικόνας και ο Νεκτάριος Σάκκας, συνεργάτης διεθνούς προγράμματος του Φεστιβάλ. Τέλος, η έκδοση θα περιλαμβάνει μια αναδημοσίευση κειμένου από το καλλιτέχνη και συγγραφέα James Bridle, που επικεντρώνεται στη διασύνδεση τέχνης και τεχνολογίας, αλλά και ένα εκτενές και διαφωτιστικό γλωσσάρι του ΑΙ, με στόχο την εξοικείωση όλων μας με αυτό τον καινούργιο κόσμο που ανοίγεται μπροστά μας.
Tο Πρώτο Πλάνο, το αγαπημένο περιοδικό του Φεστιβάλ, επικεντρώνεται στη σύνδεση της Τεχνητής Νοημοσύνης με την τέχνη, το σινεμά και το ίδιο το Φεστιβάλ, σε ένα πρωτοποριακό τεύχος σε συνδημιουργία με το ΑΙ. Ζητήσαμε από την Τεχνητή Νοημοσύνη να μας δώσει απαντήσεις σε μια σειρά ερωτημάτων που αφορούν από την ίδια της την ύπαρξη μέχρι την ανθρωπότητα και την τέχνη, να δημιουργήσει η ίδια έργα τέχνης και να μας πει τη γνώμη της πάνω σε φιλοσοφικά ζητήματα.
