Η υπνοβασία (somnambulism) είναι ένα φαινόμενο κατά το οποίο ένα άτομο σηκώνεται από το κρεβάτι και περπατά ή εκτελεί διάφορες ενέργειες ενώ εξακολουθεί να κοιμάται. Συχνά παρατηρείται περισσότερο στα παιδιά, που συνήθως την «ξεπερνούν» κατά την εφηβεία, αν και μπορεί να εμφανιστεί και στην ενήλικη ζωή. Η σποραδική υπνοβασία δεν θεωρείται, γενικά, σοβαρό πρόβλημα. Ωστόσο, αν εμφανίζεται συχνά ή συνοδεύεται από επικίνδυνες συμπεριφορές, χρήζει περαιτέρω διερεύνησης.
Σημάδια και συμπτώματα
- Η υπνοβασία συνήθως συμβαίνει νωρίς στη διάρκεια της νύχτας, συχνά μιάμιση έως δύο ώρες μετά την έναρξη του ύπνου.
- Μπορεί να εμφανιστεί μια φορά στο τόσο ή ακόμη και αρκετές φορές μέσα σε μία εβδομάδα.
- Τα επεισόδια διαρκούν συνήθως λίγα λεπτά, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να παραταθούν.
- Τα άτομα που υπνοβατούν μπορεί να σηκωθούν και να περπατήσουν με τα μάτια ανοιχτά και ένα «γυάλινο» βλέμμα.
- Είναι συχνά δύσκολο να ξυπνήσουν ή να επικοινωνήσουν λεκτικά μαζί τους. Ακόμη κι αν ξυπνήσουν, μπορεί να νιώσουν σύγχυση για σύντομο διάστημα.
- Την επόμενη ημέρα, ο υπνοβάτης συνήθως δεν έχει καμία ανάμνηση του περιστατικού.
Σπανιότερα, ενδέχεται να εκδηλωθούν πιο σύνθετες συμπεριφορές, όπως το να βγαίνουν από το σπίτι, να οδηγούν αυτοκίνητο, να τρώνε ή ακόμα και να γίνονται επιθετικοί αν ξυπνήσουν απότομα.
Πότε πρέπει να απευθυνθείτε σε ειδικό
Η περιστασιακή υπνοβασία που δεν προκαλεί τραυματισμούς ή σοβαρή διαταραχή στον ύπνο δεν θεωρείται ανησυχητική. Ωστόσο, η ιατρική αξιολόγηση συνίσταται εάν:
- Τα επεισόδια επαναλαμβάνονται πολύ συχνά (π.χ. περισσότερες από 1-2 φορές την εβδομάδα).
- Προκαλούνται επικίνδυνες συμπεριφορές ή τραυματισμοί.
- Διαταράσσεται σοβαρά ο ύπνος τόσο του ίδιου του υπνοβάτη όσο και όσων μένουν μαζί του.
- Υπάρχουν ενδείξεις υπερβολικής κόπωσης ή δυσκολίας στην καθημερινή λειτουργία, όπως στη δουλειά ή στο σχολείο.
- Τα επεισόδια συνεχίζονται στην εφηβεία ή εμφανίζονται πρώτη φορά στην ενήλικη ζωή.
Αιτίες και προδιαθεσικοί παράγοντες
Η υπνοβασία ταξινομείται ως παραϋπνία και εμφανίζεται στη φάση N3 του ύπνου, που είναι το βαθύτερο στάδιο του ύπνου χωρίς ταχείες κινήσεις των ματιών (NREM). Μπορεί να συνυπάρχει με άλλα φαινόμενα, όπως οι νυχτερινοί τρόμοι.
Πολλοί παράγοντες θεωρούνται ότι συμβάλλουν στην εμφάνισή της:
- Έλλειψη ύπνου ή διαταραχή του ωραρίου ύπνου (π.χ. λόγω ταξιδιών).
- Στρες και άγχος.
- Πυρετός.
- Υπνοαναπνευστικές διαταραχές (όπως η υπνική άπνοια).
- Λήψη συγκεκριμένων φαρμάκων (π.χ. υπνωτικά, ηρεμιστικά).
- Κατανάλωση αλκοόλ.
- Άλλες διαταραχές, όπως το σύνδρομο ανήσυχων ποδιών (restless legs).
Επιπλέον, η υπνοβασία εμφανίζει ισχυρή γενετική συνιστώσα. Αν ένας γονέας έχει ιστορικό υπνοβασίας, αυξάνεται η πιθανότητα το παιδί του να εκδηλώσει το ίδιο πρόβλημα – και η πιθανότητα είναι ακόμα μεγαλύτερη όταν και οι δύο γονείς έχουν ανάλογη εμπειρία.
Επιπλοκές και κίνδυνοι
Παρότι η ίδια η υπνοβασία συχνά δεν είναι σοβαρή, ο κύριος κίνδυνος αφορά τραυματισμούς, καθώς οι υπνοβάτες μπορεί να χτυπήσουν σε έπιπλα, να πέσουν από τις σκάλες, να οδηγήσουν αυτοκίνητο ή να βρεθούν σε άλλες επικίνδυνες καταστάσεις χωρίς να έχουν επίγνωση. Επιπλέον, η συχνή διακοπή του ύπνου μπορεί να προκαλεί επίμονη κόπωση, δυσκολίες στη συγκέντρωση και άλλα προβλήματα στην καθημερινότητα.
Τι να κάνετε στο σπίτι
- Απομακρύνετε δυνητικά επικίνδυνα αντικείμενα (π.χ. αιχμηρά εργαλεία) από τον χώρο.
- Κλείνετε καλά πόρτες και παράθυρα τη νύχτα.
- Διατηρήστε σταθερό ωράριο ύπνου και φροντίστε να τηρείται επαρκής διάρκεια ανάπαυσης.
- Αναζητήστε τρόπους μείωσης του στρες, όπως χαλάρωση ή ήπια άσκηση πριν τον ύπνο.
Σε περίπτωση συχνής ή επικίνδυνης υπνοβασίας, είναι σημαντικό να γίνει αξιολόγηση από ειδικό ύπνου ή γενικό γιατρό, ώστε να αποκλειστούν τυχόν υποκείμενες διαταραχές και να ληφθεί κατάλληλη θεραπευτική καθοδήγηση.
Με πληροφορίες από mayoclinic.org
