Ο Ευριπίδης έγραψε την Ιφιγένεια εν Αυλίδι το 407 π.Χ. ενώ κατοικούσε στη Μακεδονία, και λόγω του αναπάντεχου θανάτου του δεν την δίδαξε ο ίδιος, αλλά ο γιος του, ο Ευριπίδης ο νεότερος. Η υπόθεση διαδραματίζεται στην Αυλίδα: Οι συγκεντρωμένοι Έλληνες δεν μπορούν να πλεύσουν για την Τροία, επειδή η θεά Άρτεμη συγκρατεί τους ανέμους λόγω θυμού προς τον Αγαμέμνονα, που σκότωσε το αγαπημένο της ελάφι. Ο μάντης Κάλχας αποκαλύπτει ότι για να φυσήξει ούριος άνεμος να ξεκινήσει ο ελληνικός στόλος, ο Αγαμέμνονας πρέπει να θυσιάσει στην Άρτεμη την αγαπημένη του πρωτότοκη κόρη, την Ιφιγένεια. Ο Αγαμέμνονας γράφει στη γυναίκα του Κλυταιμνήστρα μια παραπλανητική επιστολή για να στείλει την κόρη τους στην Αυλίδα για τη θυσία: Ότι τάχα θέλει να παντρευτεί την Ιφιγένεια ο Αχιλλέας, που όμως δεν έχει ιδέα για όλα αυτά. Στη συνέχεια, ο Αγαμέμνονας αλλάζει γνώμη και της γράφει δεύτερη επιστολή, να μην στείλει την Ιφιγένεια. Όμως ο Μενέλαος πιάνει τον αγγελιοφόρο του και διαβάζει την επιστολή, οπότε από την εσωτερική σύγκρουση του Αγαμέμνονα περνάμε στις εξωτερικές συγκρούσεις μεταξύ των ηρώων, μέχρι την κορύφωση του δράματος.
Η Ιφιγένεια εν Αυλίδι είναι έργο πρωτοποριακό, καθώς δεν ξεκινά με πρόλογο όπως ήταν το καθιερωμένο, αλλά με διάλογο, στη διάρκεια του οποίου η υπόθεση του έργου παρουσιάζεται στο κοινό από τον πρωταγωνιστή Αγαμέμνονα. Επίσης δεν έχουμε εμφάνιση από μηχανής θεού μπροστά στα μάτια του κοινού, αλλά η δράση της Άρτεμης περιγράφεται στην Κλυταιμνήστρα από τον αγγελιαφόρο.
Το έργο διακρίνεται από ανατροπές και μεταπτώσεις: Ο Αγαμέμνονας είναι αρχικά πρόθυμος να θυσιάσει λόγω φιλοδοξίας την αγαπημένη του κόρη, που κάποτε έκανε όνειρα για το γάμο της, και όταν αποφασίζει να τη σώσει, ο αδελφός του Μενέλαος τον επικρίνει και τον κατηγορεί την αλλαγή. Στη συνέχεια όμως ο Μενέλαος ζητά να μην θυσιαστεί η Ιφιγένεια, ενώ ο Αγαμέμνονας κρίνει ότι πρέπει να θυσιαστεί, διαφορετικά οι ίδιοι οι Έλληνες θα σκοτώσουν κι εκείνη, και τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειάς του. Ο Αχιλλέας, που αρχικά είναι αδιάφορος για την Ιφιγένεια, όταν τη γνωρίζει την ερωτεύεται… Και η ίδια η Ιφιγένεια, που πρώτα παρακαλά τον πατέρα της να τη λυπηθεί και να μην τη θυσιάσει, τελικά αποφασίζει να θυσιαστεί με τη θέλησή της, για να νικήσουν οι Έλληνες τους βαρβάρους! Παράλληλα ο Ευριπίδης προχωρά σε απομυθοποίηση των ηρώων του Ομήρου: Ο Αγαμέμνονας είναι φίλαρχος, ο Μενέλαος υποκινείται από φιληδονία, ο Οδυσσέας είναι το φιλόδοξο «μπάσταρδο του Σίσυφου»… Ο Αχιλλέας επιμένει να σώσει την Ιφιγένεια αν αλλάξει γνώμη και δεν θέλει να θυσιαστεί, όμως ταράζεται όταν οι ίδιοι οι Μυρμιδόνες τον αποδοκιμάζουν και τον αποκαλούν “δούλο γυναίκας”. Τελικά την πιο μεγάλη ανατροπή κάνει η Άρτεμη, που από οργισμένη κι εκδικητική εναντίον του Αγαμέμνονα, εκεί που δεν το περιμένει κανείς παίρνει την Ιφιγένεια από το θυσιαστήριο και την αντικαθιστά με μια ελαφίνα, θυμίζοντας τη θυσία του Αβραάμ.
Η ανάγνωση της τραγωδίας από τον σκηνοθέτη Θέμη Μουμουλίδη είναι ότι «μια κοινωνία σε παρακμή θυσιάζει την Ιφιγένεια –και μια ολόκληρη γενιά νέων ανθρώπων- για έναν μάταιο και άδικο πόλεμο»και ότι στο έργο βλέπουμε «το φόβο, τη σκοπιμότητα, τη ματαιοδοξία, την ιδιοτέλεια, τα παιχνίδια εξουσίας, το κυνήγι της δόξας, του πλούτου και της ηδονής, τον θανάσιμο συνδυασμό ισχύος και απληστίας». Η παρουσίαση της τραγωδίας από τον ίδιο και τους συνεργάτες του είναι αριστοτεχνική: Η απόδοση της Παναγιώτας Πανταζή στα νέα Ελληνικά κάνει το έργο να φαίνεται σύγχρονο, και η σύνδεση με τη νεοελληνική πραγματικότητα τονίζεται όταν το Ευριπίδειο «τὸ φῶς τό δ᾽ἀνθρώποισιν ἥδιστον βλέπειν, τὰν έρθε δ᾽οὐδέν» αποδίδεται με τους στίχους του εθνικού μας ποιητή Διονυσίου Σολωμού από τον «Λάμπρο»: «Γλυκιά η ζωή κι ο θάνατος μαυρίλα» – πράγμα που είχε κάνει στη δική του απόδοση και ο Γιώργος Μπλάνας.
Η σκηνοθεσία του Θέμη Μουμουλίδη είναι δυναμική και ευρηματική, και το σκηνικό του Γιώργου Γαβαλά την υπηρετεί τέλεια. Πολύ λειτουργικά τα φώτα που μας ξαφνιάζουν από την κεντρική του είσοδο με τη σύμπραξη του Νίκου Σωτηρόπουλου, τονίζοντας τις αφίξεις των ηρώων και τις σημαντικές στιγμές του έργου. Οι φωτισμοί αυτοί, σε συνδυασμό με την εντυπωσιακή μουσική του Σταύρου Γασπαράτου, δίνουν ένα αξέχαστο οπτικό και ηχητικό αποτέλεσμα. Θαυμάσια τα κοστούμια της Νίκης Ψυχογιού, σκούρα για τους άντρες και ανοιχτόχρωμα για τις γυναίκες, δίνουν στην Κλυταιμνήστραμια καθηλωτική θηλυκή και βασιλική κομψότητα και τονίζουν την αθωότητα της Ιφιγένειας και των γυναικών από τη Χαλκίδα, που αποτελούν το χορό του έργου. Έναν χορό ιδιαίτερα κινητικό, με τις Ιουλία Γεωργίου, Σοφία Κουλέρα, Ειρήνη Λαφαζάνη, Ιωάννα Λέκκα, Λένα Μποζάκη, Δανάη Πολίτη, Βικτωρία Φωτά και Αγγελική Νοέα, καθοδηγημένες από τη Σεσίλ Μικρούτσικου, ναοργώνουν τη σκηνή μέσα σε νυφικάενδύματα, με εφηβική διάθεση για παιχνίδι. Ο ανθρώπινος Παντελής Δεντάκης, ως πρεσβύτης αποτελεί τέλειο στήριγμα για τον κλονιζόμενο Αγαμέμνονα και ως άγγελος, φαίνεται να χαίρεται πραγματικά με την τροπή που πήρε η θυσία. Ο Λάζαρος Γεωργακόπουλος αποδίδει πειστικά την εσωτερική σύγκρουση του πατέρα με τον ηγέτη, αλλά και τον στεγνό ρεαλισμό που επιδεικνύει ο χαρακτήρας του Αγαμέμνονα. Ο Άκης Σακελλαρίου έχει την αυτοπεποίθηση ενός πολιτικού και είναι πειστικός ακόμα και στην ξαφνική μεταστροφή του.
Η Κλυταιμνήστρα της Ιωάννας Παππά συγκινεί με λεπτές αποχρώσεις, ως προδομένη μητέρα και βασίλισσα, που δεν υιοθετεί το σκοπό της εκστρατείας και από θέση αδυναμίας, χρησιμοποιεί από τη διπλωματία μέχρι τις έμμεσες απειλές, προκειμένου να σώσει το παιδί της. Ο Γιώργος Χρυσοστόμου ως Αχιλλέας εμφανίζεται έντονα αρρενωπός και δυναμικός και πείθει ως ηγέτης, που μπορεί ν’ αντιταχθεί στους πολλούς ακόμα κι αν ο αγώνας φαίνεται μάταιος. Η Μαρία Πετεβή καταφέρνει να αποδώσει όλες τις δύσκολες ερμηνευτικές πτυχές της Ιφιγένειας: Αρχικά, τον κοριτσίστικο ενθουσιασμό μπροστά στο γάμο με έναν ημίθεο, και μετά την απελπισία μπροστά στην προδοσία του πατέρα και στην απειλή του θανάτου. Στη συνέχεια, την αυτοθυσία για ένανσκοπό πιο μεγάλο από εκείνη, αλλά κι έναν ρεαλισμό (ποια είναι αυτή που θα αντιταχθεί στους θεούς;) και μια αντίστροφα εκφρασμένη φιλοδοξία, αφού παρουσιάζει τη θυσία της ως θεμέλιο του πολεμικού θριάμβου των Ελλήνων και της δίκαιης επικράτησής τους πάνω στους δολερούς βαρβάρους. Το τέλος της παράστασης μας βρίσκει να συμφωνούμε με τον σκηνοθέτη, ότι η «Ιφιγένεια» είναι η τραγωδία της Ιστορίας. Μια ωδή σ’ αυτό που κάθε φορά θυσιάζεται – για να γεννηθεί η καινούργια εποχή ή για να ανοίξει ένας νέος κύκλος καταστροφής». Και το φινάλε με τα τελευταία λόγια της Κλυταιμνήστρας, που δεν έχει πειστεί για την πραγματικότητα του θαύματος, μας προετοιμάζει για τους νέους κύκλους καταστροφής που θα ακολουθήσουν για τους πολύπαθους Ατρείδες.
Πρόκειται για μια παράσταση, που αξίζει να τη δουν όλοι και αξίζει και το τελευταίο από τα πολλά χειροκροτήματα που εισέπραξε.
Ταυτότητα παράστασης:
Μετάφραση: Παναγιώτα Πανταζή
Σκηνοθεσία: Θέμης Μουμουλίδης
Σκηνικό: Γιώργος Γαβαλάς
Μουσική: Σταύρος Γασπαράτος
Κοστούμια: Νίκη Ψυχογιού
Κίνηση: Σεσίλ Μικρούτσικου
Φωτισμοί: Νίκος Σωτηρόπουλος
Βοηθός σκηνοθέτη: Γεωργία Πιερρουτσάκου
Βοηθός σκηνοθέτη: Νικολέττα Μακρυνόρη
Βοηθός συνθέτη – Μουσική διδασκαλία: Αλεξάνδρα Κατερινοπούλου
Βοηθός σκηνογράφου: Μαριάννα Παπαγεωργίου
Βοηθός ενδυματολόγου: Σοφία Μπαμπανιώτη
Make up artist: Olga Falei
Hair stylist: Κωνσταντίνος Κολιούσης
Φωτογραφίες: Ελίνα Γιουνανλή
Artwork: Πέτρος Παράσχης
Video: Θωμάς Παλυβός
Διεύθυνση παραγωγής: Σταμάτης Μουμουλίδης
Οργάνωση παραγωγής: Χριστίνα Μπάλλα
Βοηθός δ/σης παραγωγής: Μαρία Ραϊστέλλη
Ερμηνεύουν:
Λάζαρος Γεωργακόπουλος: Αγαμέμνων
Παντελής Δεντάκης: Πρεσβύτης – Άγγελος
Άκης Σακελαρίου: Μενέλαος
Ιωάννα Παππά: Κλυταιμνήστρα
Μαρία Πετεβή: Ιφιγένεια
Γιώργος Χρυσοστόμου: Αχιλλέας
Γυναίκες της Χαλκίδας: Ιουλία Γεωργίου, Σοφία Κουλέρα, Ειρήνη Λαφαζάνη, Ιωάννα Λέκκα, Λένα Μποζάκη, Αγγελική Νοέα, Δανάη Πολίτη, Βικτώρια Φώτα
Παραγωγή:
5η Εποχή Τέχνης
Εταιρεία Τέχνης Ars Aeterna
Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου
ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Αγρινίου
Φεστιβάλ Αρχαίας Ήλιδας
Επόμενες παραστάσεις:
Τετάρτη 7 Σεπτεμβρίου: Πετρούπολη
Πέμπτη 8 Σεπτεμβρίου: Λειβαδιά
Παρασκευή 9 Σεπτεμβρίου: Αγρίνιο
Σάββατο 10 + Κυριακή 11 Σεπτεμβρίου: Παπάγου
Τρίτη 13 Σεπτεμβρίου: Θήβα
Τετάρτη Σεπτεμβρίου: Κορυδαλλός
Παρασκευή 16 Σεπτεμβρίου: Αιγάλεω
Σάββατο 17 Σεπτεμβρίου: Χαλκίδα
Κυριακή 25 Σεπτεμβρίου: Βριλήσσια
Παρασκευή 30 Σεπτεμβρίου: Ηρώδειο
